türkiye-iraq liniyeside énérgiye diplomatiyesi

türkiye awazi radiyosi: jumhur reis rejep tayyip erdoghanning 22-apréldiki iraq ziyariti ikki dölet munasiwitining yéngi pellige kötürülüshige sharait hazirlap berdi؛ ziyaret dairiside énérgiyedin herbiy hemkarliqqiche, qatnashtin déhqanchiliqqiche bolghan 26 sahede kélishim imzalandi. bu kélishimlerning eng muhimlirining birining tereqqiyat yoli kélishimi ikenlikige qil sighmaydu. yene kélip, bu kélishimge türkiye bilen iraqla emes, ereb birleshme xelipiliki bilen qatarmu qol qoydi.

undaqta tereqqiyat yoli türi néme üchün muhim? u rayondiki qaysi tengpungluqlarni özgertidu?

tereqqiyat yoli türi dairiside 1200 kilométir tömür yol we tashyol yasash pilanlanliniwatqan bolup, bu sayida, türkiyening iskenderun porti bilen pars qoltuqidiki faw porti bir-birige tutishidu hemde u yawropa bilen asiya soda liniyesini tutashturidighan eng qisqa yolgha aylinidu. u déngiz sharaitining qandaq bolushidin qetiynezer, yawropa ittipaqi bilen pars qoltuqi rayonining soda éqimining üzlüksizlikige kapaletlik qilidu. bu türning ishqa kirishtürülüshi bilen, iraq bilen birlikte, pars qoltuqi döletliri tebiiy gazini yawropagha yötkeshke téximu az waqit we téximu az chiqim kétidu. tereqqiyat yoli türi yene türkiyening «énérgiye merkizige aylinish» nishanighimu zor töhpe qoshidu. bu tür sayisida türkiye iraqning énérgiye menbesining dunya bazirigha sélinishida téximu aktip rol oynaydu. bu tür yene, qizil déngizda körülgen kirizis sewebidin déngiz qatnishi körünerlik derijide azayghandin kéyin, süweyish qaniliningmu asasliq reqibige aylinidu. faw portidin yawropagha qarap yolgha chiqqan bir paraxot, süweyish qaniligha sélishturghanda 15 kün téjiyeleydu. bu yilning axirida tunji paraxotning faw portigha lengger tashlishi pilanlanmaqta. port ishqa kirishtürülgendin kéyin, ottura sherqning eng chong «kontéynér porti» dep atiliwatqan dubeydiki jebel eli portidinmu éship kétidu.

jumhur reis erdoghanning ziyariti dairiside, tereqqiyat yoli türi bilen birlikte énérgiye sahesidimu intayin muhim hemkarliqlarning yoli échildi. türkiye bilen iraq otturisida énérgiye sahesi hemkarliq kélishimi imzalandi. bu nuqtidin éytqanda, kerkük yumurtaliq néfit turuba yolining qisqa waqit ichide qaytidin meshghulat bashlishidin ümid bar. buningdin bashqa, tereqqiyat yoligha parallél halda yatquzulidighan turuba liniyeliri arqiliq kelgüside besre néfitini türkiyege toshushning pilanlanghanliqi otturigha qoyulmaqta.

iraqning ispatlanghan néfit zapisi texminen 145 milyard waril bolup, dunya néfit zapisining texminen %8 ige ige. iraq néfiti ishlepchiqirish tennerxi we süpiti nuqtisidin dunyadiki eng erzan néfitlerning biri dep qarilidu.

jumhur reis erdoghanning ziyariti netijiside, ötken yili aprélda éqimi toxtighan iraq-türkiye xam néfit turuba yolining qaytidin ishqa kirishtürülüshi texmin qilinmaqta. kerkük yumurtaliq xam néfit turubisining yilliq toshush iqtidari 70 milyon warildin ashidu. aldimizdiki mezgilde, liniyening sighimimu kéngeytilishi mumkin.

türkiye bilen iraq otturisidiki soda miqdari yilliq 30 milyard dollar etrapida bolup, terepler otturisidiki diyalogning küchiyishige egiship, soda hejimini téximu ashurushni nishan qilinmaqta.