t r t (TRT) ning qisqiche tarixi
t r t ning qisqiche tarixi
türkiye radiyo – téléwiziye idarisi (t r t /TRT), dölet namidin radiyo – téléwiziye tarqitishi bérish meqsitide 1964 – yili 1 – mayda mexsus chiqirilghan qanungha asasen resmiy kimlikke ige halette quruldi. 1972 – yilidiki asasiy qanungha kirgüzülgen özgertishler jeryanida, TRT gha «biterep» xususiyetke ige dölet iqtisadiy orgini, dep éniqlima bérildi.
1982 – yilidiki asasiy qanunning körsetmisige asasen, 1984 – yili türkiye radiyo – téléwiziye idarisi yéngidin tertipke sélindi. 1986 – yilidin kéyin türkiyege süniy hemrah arqiliq tarqitish béridighan xususiy téléwiziye qanallirining otturigha chiqishi, TRT ning 1990 – yilighiche dawam qilghan téléwiziye tarqitishlirigha bolghan monopolluqigha xatime berdi.
1993 - yili asasiy qanunning 133 – maddisigha özgertish kirgüzülüp, xususiy radiyo – téléwiziye tarqitishliri erkin qoyuwétildi, TRT ning erkinliki qaytidin ornitildi. TRT nöwette erkinliki we biterep turidighanliqi asasiy qanunda körsitilgen, radiyo we téléwiziye bilen pütkül médiya wasitiliri arqiliq tarqitish béridighan ammigha xizmet qilish pirinsipini boylap xizmet qilmaqta.
türkiye radiyo – téléwiziye idarisining qurulushidin ilgiri, deslep qétim türk simsiz téléfon hessidarliq shirkitining qarmiqida bérilgen radiyo tarqitishliri 1964 – yili TRT bayriqigha astigha toplandi. 1927 – yili 6 – mayda tarqitish bérishke bashlighan istanbul radiyosidin kéyin, 1928 – yili enqere radiyosi tunji tarqitishlirini bashlidi. enqere we istanbul radiyoliri 1936 – yili 8 – séntebirde pochta, télégraf, téléfon idarisi (PTT) gha ötküzüp bérildi. PTT gha ötküzüp bérilgendin kéyin tarqitish apparatliri kücheytilgen enqere radiyosi, 1938 – yili resmiy ishlitilishke bashlidi. 1938 – yili öktebirde tarqitishlirini toxtitip qoyghan istanbul radiyosi, 1949 – yili 19 – noyabirda tarqitish hayatini qaytidin bashlidi. ikkinchi dunya urushi bilen birlikte, radiyolar yéngi qurulghan metbuati umum mudirliqi (metbuat, neshriyat we sayahetchilik / uchur bash idarisi) ning qarmiqigha ötti. 1950 – yili izmir sheherlik hökümetning qarmiqida tarqitish hayatini bashlighan izmir radiyosi, 1953 – yilidin bashlap metbuati umum mudirliqining qarmiqida tarqitish bérishni dawamlashturdi.
1960 – yilidin kéyin sekkiz wilayette wilayet radiyoliri quruldi. radiyo tarqitishlirining erkin we biterep bir dölet iqtisadiy orgini süpitide tertipke sélinishini mezmun qilghan 1961 – yilidiki asasiy qanunning rohigha asasen, 1964 – yili chiqirilghan 359 – nomurluq qanun boyiche türkiye radiyo – téléwiziye idarisi qarmiqida tarqitish bériwatqan radiyo tarqitishliri, antinalarning kücheytilishi sayisida téximu köp qatlam we saheni dairisige aldi. TRT ning merkiziy we her qaysi rayonlardiki radiyolirining birleshtürülüshi bilen TRT-1,TRT-2 we TRT-3 radiyo tarqitishliri wujudqa chiqirildi.
téléwiziye tarqitishliri bolsa, 1968 – yili 31 – yanwarda türkiyening tunji sinaq téléwiziye tarqitishi enqerediki mithatpasha sitodiyosida mahmut tali öngörenning échilish nutqi bilen bashlidi. heptide 3 kün, her küni üch saettin tarqitish bérish bilen bashlighan sinaq tarqitishlar, aridin bir yil ötkendin kéyin heptide 4 künge chiqirildi. 1970 – yili izmir téléwiziyesi, 1971 – yili istanbul téléwiziyesi quruldi.
1969 – yili astronotlarning aygha qedem bésishi we zeki mürenning enqerede ötküzgen konsérti téléwizor ékranliri arqiliq tarqitildi. 1973 – yili türkiye jumhuriyitining ikkinchi jumhur reisi ismet inönüning jinaza murasimi neq meydandin tarqitildi. 1974 – yili 20 – iyulda bashlanghan qibris tinchliq herikitidin pütün türkiye we yawropa TRT tarqitishliri sayisida xewer tapti. yawropa téléwiziyeliri naxsha – muzika musabiqisige türkiye tunji qétim 1975 – yili TRT ning orunlashturushi bilen kirdi. 1978 – yili tunji qétim su asti kaméralirini ishlitip, «chongqurluqtiki ötmüsh» namliq höjjetlik filim renglik süretke élindi. 1979 – yili 5 dölettin kelgen 133 ösmür bilen 31 rehberning ishtirak qilishi arqisida tunji 23 – aprél balilar paaliyiti ötküzüldi.
1974 – yili téléwiziye tarqitishliri hepte boyiche tarqitilidighan, tarqitish dairisi dölet nopusining %55 (19 milyoni) ini, dölet yer kölimining %28 (210,861 km) ini öz ichige aldi. téléwiziyening türkiyege kirgenlikining 10- yilida p t t merkezliri teripidin tizimgha élinghan téléwizor qobullighuch sani 2 milyon 250 minggha yetti.
1982 – yili tarqitish bérish, köchürüsh we kirishtürüsh ishlirining höddisidin chiqalighudek iqtidargha ige yawropa téléwiziye naxsha – muzikiliri musabiqini ulap tarqitish merkizi xizmetke kirishtürüldi. barghanséri köpiyiwatqan tarqitish bérish saetliri bilen birlikte ikranlarmu 1981 – yili 31 – dékabir yéngi yil kéchisidin bashlap renglinishke bashlidi we 1984 – yiligha kelgende pütünley renglik tarqitish bérish basquchigha qedem bésildi.
1986 – yili téléwiziyening 2 – qanili TRT-2 tarqitish hayatigha qedem basti. 1987 – yili «intélsat» süniy hemrahidin ijarige élinghan bir yetküzüp bergüchi sayisida TRT-1 we TRT-2 pirogrammiliri süniy hemrah arqiliq pütkül türkiyege tarqitildi. TRT-3 we GAP-TV 1989 – yili xizmetke kirishtürüldi, shuning bilen TRT ning qanal sani 4 ke chiqti. 1993 – yili telim – terbiye salmiqi éghir bolghan TRT-4 qanili bilen yawropada yashaydighan türklerni nishan qilghan TRT-İNT tarqitish bérishni bashlidi. yene 1993 – yili kawkaziye we ottura asiyani közde tutup tarqitish béridighan TRT-AVRASYA qanili, 1995 – yili bolsa, türkiye büyük millet mejlisi téléwiziyesi tarqitish bérishni bashlidi.
1998 – yili TRT ning tunji chet el wakaletxanisi gérmaniyening bérlin shehiride échildi. buningdin kéyin tertipi boyiche 1999 – yili türkmenistanning ashxabad shehiride, 2000 – yili ezerbeyjanning baku shehiride, misirning qahire shehiride we bélgiyening biryussél shehiride wakaletxanilar échildi. 2002 – yiligha kelgende, 6 – chet el wakaletxanisi amérikining washington shehiride échildi, 2004 – yiligha kelgende, özbékistanning tashkent shehiridimu wakaletxana échildi.
1999 – yili TRT-SAYTEK (reqemlik tarqitish téxnologiye merkizi) qurulup, intérnét adrési www.trt.net.tr arqiliq tarqitish bérishni bashlidi.
2003 – yili hem idarimiz hem pütkül türkiye üchün untulmas bir yil boldi. TRT dölitimiz namidin ishtirak qilghan 48 – nöwetlik yawropa téléwiziye naxsha musabiqiside sertap erenerning ijrasidiki «Every Way That I can» namliq naxshisi bilen birinchi boldi.
chet ellerdimu paal bir tarqitish orni hésablinidighan idarimiz 2004 – yili asiya – tinch okyan tarqitish ittipaqi – asiyawizyon kélishimige qol qoydi.
2008 – yili 1 – ayning 1 – küni türkiyening tunji we birdinbir yerlik balilar téléwiziye qanili bolghan TRT Çocuk tarqitish bérishni bashlidi, 2009 – yili 1 – ayning 1 – küni her xil we shéwilerde tarqitish béridighan tunji qanal TRT6 kordche tarqitish bérishni bashlidi؛ 2015 – yili qanalni ismi TRT Kurdi gha özgertildi.
2008 – yili 11- ayning 20 – küni xizmetke kirishtürülgen www.trtvotworld.com, 31 tildiki xewer tarqitishi bilen yéngi médiya mulazimet muhitida tarqitish bergüchiler boyiche dunyada 5- qatardin orun aldi. nöwette tarqitish béridighan rayonlar bilen pütkül dunyagha alaqidar eng yéngi özgirishler, mutexessislerning qarashlirigha orun bérilgen etrapliq, biterep we toghra mezmunlar bilen 41 tilda dunya jamaetchilikige teqdim qilinmaqta.
balqan rayonidin ottura asiyaghiche, ottura sherqtin kawkaziyegiche bolghan 27 dölet, 13 aptonom jumhuriyettiki 250 milyongha yéqin nopusqa ige keng ketken rayongha xitab qilidighan TRT Avaz qanili, 2009 – yili 3 – ayning 21 – küni tarqitish sepirige atlinip, türkche, ezerbeyjan türkchisi, qazaqche, qirghizche, özbékche we türkmenche pirogrammiliri bilen tarqitish jughrapiyesidiki barliq döletlerge orun bérilidighan we her bir dölettiki körürmen özige mensup bir nersilerni uchritalaydighan «ortaq qanal» boldi.
TRT Türk qanili, 2009 – yili 5 – ayning 8 – küni xelqara türkche xewer we medeniyet qanili kimliki bilen tarqitish bérishni bashlidi, shu yili sinaq tarqitish bérishni bashlighan TRT Anadolu qanili bolsa, TRT bilen mehelliy we rayonluq téléwiziye qanalliri ortaqliship tarqitish béridighan qanal süpitide otturigha chiqti. TRT Anadolu qanili 2012 – yili ramizan éyida 24 saet üzlüksiz tarqitish béridighan TRT Diyanet qaniligha özgertildi. 2009 – yili 16 – noyabirda tarqitish sepirige atlanghan TRT Müzik qanili, türk naxsha – muzikilirini merkez qilghan halda ötmüshtin zamanimizghiche bolghan türkiye we chet el naxsha – muzikilirini TRT ewzelliki bilen ékranlarda eks ettürmekte.
«siz guwahchi bolush teyyarmu?» dégen shoar bilen 2009 – yili 17 – öktebirde tarqitish bérishke bashlighan TRT Belgesel (höjjetlik filim) qanili türkiyeni inglizche, némische, firansuzche, rusche we türkche besh xil tilda dunyagha tonushturmaqta.
yene, 2009 – yili radiyo6, TRT neghme, TRT enqere kent radiyosi, TRT ghezel we TRT yawropa radiyoliri tarqitish qoshuni sépige qétildi.
TRT, yawropa we dunyaning aldinqi qatardiki xewer qanallirining biri bolghan Euronews bilen hemkarliq kélishimi imzalap, Euronews ning chong shériklirining birige aylandi we Euronews xewer qanili 2010 – yili yanwarda 9 – til süpitide türkche tarqitish bérishni bashlidi.
2010 – yili 18 – martta TRT xewer qanili tarqitish bérishni bashlidi, TRT ettürkiyye qanili 2010 – yili 4 – aprélda ereb dunyasning eng köp körülidighan qanili bolushni qolgha keltürüshni nishan qilip tarqitish hayatigha qedem qoydi. 2015 – yiligha kelgende qanalning ismi TRT elerebiyye, dep özgertildi.
tarqitish bérish sahesining eng yüksek pellisi hésablinidighan HD (éniqliq derijisi alahide yuqiri) ölchimi boyiche tarqitish béridighan TRT HD qanili, nuqtiliq halda tenterbiye, höjjetlik filim we kinolargha orun bermekte.
2010 – yili awghustta tarqitish bérishke bashlighan TRT Spor qanili, dölet ichi – sirtidiki barliq tenterbiye musabiqiliri we paaliyetlirini biwasite yaki léntigha élip tarqitish bermekte؛ qanal, tenterbiyening barliq türlirige küchlük ehmiyet béridu.
2011 – yili yanwarda tarqitish hayatigha qedem basqan TRT Okul bolsa, oxshash bolmighan yash guruppiliri boyiche teyyarlanghan maarip we medeniyet pirogrammiliri bilen bir téxnologiye we maarip qanili hésablinidu.
TRT nöwette 14 téléwiziye qanili, 5 dölet ichi, 5 rayonluq, 3 xelqaraliq we 3 mehelliy radiyo istansisi, trt.net.tr we 41 tilda teyyarlanghan www.trtvotworld.com namliq tor betliri, télétéks tarqitishi, «Televizyon», «TRT Çocuk» we «Radyovizyon» namliq basma neshri efkarliri bilen türkiye we dunyagha tarqitish bermekte.