énérgiyediki yéngi liniye: aq déngiz

türkiye awazi radiyosi: 21-esirdiki yéngi bayqashlargha sehne boluwatqan aq déngiz oymanliqi dunyaning hidro karbon bayliqi yoshurun küchi eng yuqiri rayonlirining biri hésablinidu. sherqiy aqdéngizdiki arqa-arqidin élan qiliniwatqan yéngi bayqashlar bu qarashni delilleydu.

undaqta, kéleyluq, aq déngiz oymanliqida qaysi döletning qanchilik zapisi bar? dégen nuqtigha...

aljiriye 12 milyard 200 milyon waril néfit, 4 tirilyon 300 milyard kub métir tebiiy gaz zapisige ige؛ liwiyening 48 milyard 400 milyon waril xam néfiti we 170 tirilyon kub métir tebiiy gaz zapisi bar؛ marakeshning déngiz qirghiqida 1 tirilyon 400 milyard kub métir tebiiy gaz barliqi texmin qilinmaqta؛ misirning 3 milyard 300 milyon waril néfit we 1 tirilyon 700 milyard kub métir tebiiy gaz zapisi barliqi otturigha qoyulmaqta؛ tunisning bolsa, 65 milyard kub métir tebiiy gaz we 425 milyon waril néfit zapisi bar. uningdin bashqa, qibris arili bilen israiliye otturisidiki rayonda 176 milyard kub métir tebiiy gaz barliqi mölcherlenmekte. süriyening néfit zapisining 2 milyard 500 milyon warilgha, tebiiy gaz zapisining 240 milyard kub métirgha yétidighanliqi otturigha qoyulmaqta.

amérika géologiyelik charlash idarisining sanliq melumatlirigha qarighanda, sherqiy aqdéngizda 30 milyard waril néfitke barawer hidrokarbon zapisi bar bolup, omumiy qimmiti texminen 1.5 tirilyon dollargha yétidiken. bularning köpinchisi tebiiy gaz iken...

aqdéngiz oymanliqi boyidiki döletler bilen xelqaraliq aktiyorlarning bu rayondiki charlash we yer burghilash paaliyetliri bolsa, sherqiy aqdéngizdiki énérgiye tenglimiside yéngi tengpungluqning barliqqa kélishini keltürüp chiqarmaqta.

  jenubiy qibris rum hakimiyiti 2007-yili bir tereplime halda qibris arili etrapida alahide iqtisadiy rayon élan qildi. andin 13 rayonda charlash paaliyetliri élip baridighanliqini uqturdi. arqidin misir we girétsiye bilen kélishim imzalidi. enqere jenubiy qibris rum hökümitining bu pozitsiyesige intayin qattiq inkas qayturdi. aldi bilen, köp qétim eskertishlerni élan qildi, andin rayongha urush paraxoti ewettti. bu jeryanda kök weten telimati maqullandi. enqere liwiye bilenmu déngiz tewelikini bashqurush kélishimi imzalidi.

bu jeryanda yawropa ittipaqi bilen amérika jenubiy qibris rum hakimiyiti terepte turdi. türkiye aylinip ötüp, sherqiy aqdéngiz tebiiy gazini yawropagha toshushni meqset qilghan EastMed türi élan qilindi. bu tür sherqiy aqdéngizdin chiqirilghan tebiiy gazning girétsiye arqiliq italiyege toshulushini meqset qilatti. emma, chiqimi yuqiri bolghachqa, amérika qoshma ishtatliri bu türni qollashtin waz kechti.

hidro karbon zapasliridin bashqa, süriyediki ichki urush we pelestin-israiliye mesilisi sherqiy aqdéngizni xelqara aktiyorlarning küch sinishish meydanigha aylandurmaqta؛ nöwette nurghun döletlerning sherqiy aqdéngizning xelqara déngiz tewelikide herbiy qisimliri bar.

israiliyening hujumliri énérgiye liniyesini özgertiwettimu?

ghezzediki urushning sherqiy aqdéngizdiki énérgiye siyasetliridimu zor özgirish peyda qilishi mölcherlenmekte. lékin, barliq özgirishlerge qarimay, yawropaning énérgiye bixeterlikige kapaletlik qilish mejburiyiti bolghachqa, sherqiy aqdéngiz türkiyeni muhim döletke aylandurmaqta.