erdoghanning halqiliq bir peyttiki iraq ziyariti

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning tashqi siyaset tetqiqatchisi jan ajun teripidin teyyarlanghan «erdoghanning halqiliq bir peyttiki iraq ziyariti» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

***** ** **** *** *** ****

 jumhur reis erdoghan halqiliq bir peytte iraqta muhim ziyarette boldi. 22 – aprélda élip bérilghan ziyarette, erdoghan hem baghdatta hem erbilde söhbetdashliri bilen intayin muhim uchrishishlarda boldi. tereqqiyat yoli lahiyesidin tartip térorluqqa qarshi küreshkiche nurghunlighan témilarda muhim kélishimler imzalandi. türkiye-iraq istratégiyelik shériklik munasiwitini konkrétlashturush jehette muhim bir halqip ilgirilesh qolgha keldi.

türkiye bilen iraq ikki qoshna dölet bolsimu, emma munasiwetlirining musapisige qaraydighan bolsaq, bir qeder turaqsiz ötkenlikini körimiz. bolupmu iraqtiki ishghaliyet, toqunush we küch sinishish küreshliri buningda hel qilghuch rol oynighan idi. lékin yéqinqi aylarda ikki dölet otturisida istratégiyelik munasiwet ornitish we menpeettin teng behrimen bolushqa dair yéngi irade barliqqa keldi. türkiye tashqi ishlar ministiri xaqan fidan yol xeritisini layihilep chiqqan bu yéngi basquchta, terepler ministirlar we téxnika wekilliri heyiti süpitide köp qétim uchriship, erdoghanning 22 - apréldiki halqiliq iraq ziyaritidin ilgiri munasiwetlerning yéngi halitini pishurup yétildürdi. tereplerning ziyarettin ilgiri élan qilghan bayanliri erdoghanning ziyaritige bolghan ümidni téximu ashurdi. ziyaretmu kütülgendek boldi.

jumhur reis erdoghan iraq teripidin özgiche estayidilliq bilen kütüwélindi.  iraqliq mensepdishi abdullatif rashid we bash ministir muhemmed shiya sudani bilen muhim uchriishishlar ötküzüldi. ayrim ayrim uchrishishlardin kéyin, baghdattiki hökümit sariyida heyetlerara yighinlar ötküzüldi. andin oxshimighan 26 sahede hemkarliq kélishimi imzalandi. imza qoyush murasimidin kéyin jumhur reis erdoghan bilen bash ministir sudani birleshme axbarat élan qilish yighini chaqirdi. ikki terep söhbetning nahayiti yaxshi asasta élip bérilghanliqini we emdilikte istratégiyelik hemkarliqning konkrétlashturulidighanliqini bildürdi. bu dairide, «ortaq hemkarliq istratégiyelik ramka kélishimi» ning imzalinishi alahide muhim boldi. bu kélishimlerning tarmaq terkiblirige qaraydighan bolsaq, uning bixeterlik, térrorluqqa qarshi küresh, soda, iqtisad, chégra halqighan su meslisi we maarip qatarliq sahelerni öz ichige alidighanliqini körimiz. bu alaqidar témilarda téxnikiliq söhbetlerning dawamlashturulishi üchün daimiy birleshme komitétlarning qurulidighanliqimu bildürüldi.

 bash ministir sudani sözide: «iraq zéminidin bashqa döletke hujum qilinishigha yol qoymaymiz» we «iraq bilen türkiyening bixeterliki ayrilmas bir pütündur» dégen ipadilerni ishletti. sudani yene: «türkiye bilen iraqning muqimliqigha kapaletlik qilidighan bixeterlik hemkarliqi qurup chiqishta pikir birliki hasil qilduq» dédi.

buning bilen p k k térrorluqigha qarshi küreshte türkiye iraqtin telep qilghan körünerlik ilgirileshler ishqa ashidighandek qilidu. tashqi ishlar ministiri xaqan fidandin bashqa yene, dölet mudapie ministiri yashar güler we milliy istixbarat teshkilati reisi ibrahim kalinning ziyaretliri, andin «bixeterlik méxanizm muzakiriliri» bu basquchni téximu takamullashturup, p k k ni iraq teripidinmu chekligen teshkilat salahiyitige chüshüp qoydi. uning üstige terepler otturisida menggülük bixeterlik méxanizmi quruldi. emdilikte erdoghanning ziyariti we sudanining munasiwetlik bayanliri bilen bu basquchning téximu mukemmellishidighanliqi éniq.

  térorluqqa qarshi küreshtin bashqa yene, her ikki dölet istratégiye nuqtisidin qattiq ehmiyet béridighan tereqqiyat yoli layihesini konkrétlashturidighan shekilde pikir birliki kélishimi imzalidi. bumu intayin muhim ilgirilesh boldi. menpeetlerni ortaqlashturidighan usulning mehsuli mahiyitidiki bu layihe pars qoltuqidin türkiyegiche tutushidighan tash yol we tömür yol liniyelirini öz ichige alidu. tereqqiyat yoli layihesi rayon xaraktérliq teminlesh we qatnash zenjiri jehette muhim tallash bolupla qalmay, her ikki döletning istratégiyelik qimmitini östüridu.

  jumhur reis erdoghanning iraqtiki barliq étnik we mezhep qurulmilirigha barawer muamile qilidighanliqini we ularning hemmisini qérindash dep qaraydighanliqini bayan qilishimu nahayiti ehmiyetlik boldi. türkiye milliy we mezhep tengpungluqi ishqa ashqan bir muqim iraqni körüshni xalaydighanliqini yene bir qétim namyan qilghan boldi. jumhur reis erdoghan yene, baghdat bilen iraq kurd rayonluq hökümiti otturisidiki munasiwetlerning jayida bolushi we türkmenlerning tégishlik salahiyetke érishishining iraqning muqimliqi üchün mohimliqini tekitlep, türkiyening bu jehettiki meydanini éniq otturigha qoydi.

  jumhur reis erdoghanning ikkinchi ziyaret békiti erbil boldi. erdoghan ayrodoromda néchirwan barzani we masur barzani teripidin qarshi élindi. erdoghan ziyariti jeryanida néchirwan barzani we masror barzani shundaqla kurdistan démokratik partiyisining reisi mesud barzani bilen körüshti. terepler 2016 - yildin buyan tunji qétim körüshken boldi.

bu ziyaret, kurdistan démokratik partiyesi we kurdstan wetenperwerler birleshmisi térrorluq teshkilati p k k ning shundaqla baghdattiki bezi organlarning bésimigha duch kelgen bir peytte, türkiyening kurdistan démokratik partiyesini qollaydighanliqini namayan qilishi nuqtisidin alahide muhim ehmiyetlik boldi.

türkiye térorluq teshkilati p k k gha qarshi chong quruqluq herikitige teyyarliq qiliwatqan bir peytte, kurdistan démokratik partiyesining qollashni téximu ashurushini ümid qilmaqta. erdoghanning ziyariti jeryanida p k k bilen k y b ning munasiwetlirimu muzakire qilindi. eger k y b bilen térorluq teshkilati p k k otturisidiki alaqe dawamlashqan teqdirde, türkiyening bu qurulmigha qarshimu herbiy tallashlarni ishlitidighanliqi muzakire qilindi.

netijide, erdoghanning iraq ziyariti intayin halqiliq bir peytte élip bérilghan boldi. bu her ikki dölet üchün yéngi bir burulush nuqtisigha wekillik qilidu. rayon xaraktérliq xirislardin bashqe yene, ortaq menpeet ikki döletni birlikte heriket qilishqa ilhamlandurghan asasliq amilgha aylandi. emdilikte térrorluqqa qarshi küresh, tereqqiyat yoli leyihesi, soda miqdarini ashurush we su mesilisi qatarliq asasliq témilarda muhim tereqqiyatlarning qolgha kélishi éniq.