chanaqqele urushi

chanaqqele déngiz zepirining dunya tarixi sehipisige yézilghan eng chong zeperlerdin biri ikenlikini bilemsiz?

birinchi dunya urushining eng muhim aldinqi sepliridin biri bolghan chanaqqelediki urushning bashlinishi weaxirlishishi dunya tarixida menggü untulmaydighan ghelibining tunji qedimi hésablinidu.

 1915-yili, ittipaqdash döletler chanaqqele boghuzidin ötüp, ittipaqdash dölet bolghan rosiyege yardem bérish meqsitide, engliyening shu waqitqiche héch meghlup bolup baqmighan déngiz armiyesi bilen birlikte osmanli impériyesige hujum qilish we bu arqiliq osmanli impériyesini urushta chette qaldurushni  pilanlaydu. emma ittipaqdash döletlerning héchbir pilani emelge ashmaydu.

osmanli impériyesi 1915-yili 18-mart küni ittipaqdash döletlerning déngiz armiyesige qarshi hel qilghuch ghelibini qolgha keltüridu. bu ghelibe tarix sehipisige «chanaqqele déngiz zepiri» süpitideyézilidu.

1916-yili 9 – yanwar künigiche dawamlashqan chanaqqele urushliri dawamida nurghun heyran qalarliq ishlar yüz béridu. urush jeryanida her kiwadrat métir yerge ottura hésab bilen 6000 oq tégidu. bu dunya urushi tarixidiki eng yuqiri nisbettur.

gerche ikki pay oqning hawada soqulush éhtimalliqi 600 milyondin biri bolsimu, emma urush meydanida urush intayin yéqin jaylarda bolghanliqi üchün, nurghun oqlar hawada özara soqulup, gireliship ketken. chanaqqele urushida türkiye armiyesining sepliride er eskerler bilen birlikte piyade ayal eskerler we mergen ayallarmu küresh qilghan. urush jeryanida bir esker – séyit onbéshi her biri 250 kilogiram kélidighan üch dane oqni dümbiside toshughan we topqa orunlashturghan.

hawadin jeng meydanini közitip turghan engliyelik bir uchquchi déngizning qirghaqtin 50 métir yiraqliqqiche bolghan jaylaning qizil qangha boyalghanliqini körüp, «bu méning hayatimda körgen eng qorqunchluq menzire» dégen.

          terepler éghir talapetlerge uchrighan bu urush we bashqa urushlarda otturigha chiqqan azab - oqubetlerning buningdin kéyin dunyaning héchbir yéride qayta yüz bermeslikini chin dilimizdin ümid qilimiz.

pirogrammimizni mustafa kamal atatürkning: «xelqning hayati xewp– xeterge duchar bolmighuche urush qilish jinayettur» dégen sözliri bilen axirlashturimiz.