méngimizning saghlamliqi heriketlirimizge baghliq

türkiye awazi radiyosi: hayat güzel, yéngi sheyilerdin waqip bolushmu shundaq... heriketlirimizgimu, ijtimaiy munasiwitimizgimu tesir yetküzidighan mijez - xaraktér alahidiliklirimizning méngimizning saghlamliqigha tesir körsitidighanliqi ilmiy ispatlandi. undaqta, heriketlirimiz arqiliq méngimizning saghlamliqini qoghdiyalamduq?

saghlam yashinish we saghlamliq mesililirini eng töwen chekke chüshürüsh toghrisidiki tewsiyelerning ichide tenterbiye bilen shughullinish, saghlam ghizalinish we tertipliq uxlash qatarliq nurghun amillar bar. undaqta, méngimizning saghlamliqini qoghdash üchün némilerni qilishimiz kérek? bir tetqiqatqa asaslanghanda, mijez - xaraktér alahidilikimizning chong méngining saghlamliqigha intayin küchlük tesir körsitidighanliqi éniqlandi. bashqiche éytqanda, tetqiqat netijisi, méngimizning saghlamliqi üchün uzuqlinishqa ehmiyet bergenge oxshashla heriket - muamililirimizgimu diqqet qilishimiz kéreklikini otturigha qoydi.

«néme térisang shuni alisen»

bizning weqelerge qayturidighan inkasimizning achchiqlinish, étilish we renjish qatarliqlarni arqa körünüsh qilidighanliqini nezerde tutidighan bolsaq, bu héssiyatlar méngimizdiki teshwishni ashuruwetkenliktin, uning pisxik mesililerni shundaqla chong méngimizning saghlamliqigha munasiwetlik mesililerni peyda qilidighanliqini, hetta bu jeryanning alzimér (untughaqliq,bilish qalaymiqanchiliqi, diwenglik) késiligiche qarap tereqqiy qilish mumkinchilkining barliqini tesewwur qilish qiyin emes.

«shexs we ijtimaiy psixologiye» namliq pisxologiye ilmiy zhurnlida élan qilinghan tetqiqat netijisige asaslanghanda, bezi mijez – xaraktér alahidilikining yashning chongiyishigha egiship «yénik derijidiki bilish qalaymiqanchiliqi»ning peyda bolushida rol oynash éhtimalliqi bar iken. mezkur tetqiqat, wijdanliq, ochuq - yoruqluq we nérwa ajizliqidin ibaret üch muhim mijez alahidilikining kishilerning kéyinki hayatidiki bilish sewiyesining chékinishige qandaq tesir körsitidighanliqini nuqtiliq tekshürüsh témisi qilghan.

mijez – xaraktér alahidiliki ademning bésimgha qarshi kürishige tesir körsitidu. tetqiqatqa asaslanghanda, nérwisi ajiz kishilerning turmushqa teshwish, achchiqlinish we ishenchsizlik bilen muamile qilidighanliqi, wijdanliq kishilerning yuqiri derijide öz- özini terbiyelesh iqtidarigha ige ikenliki, ochuq – yoruq kishilerning hayat we jemiyetke bolghan qizghinliqi we ijtimaiyliqining yuqiri bolidighanliqi ispatlandi.

«yaxshi niyetlik we dostane bolush teshwishni azaytidu»

yuqiriqi tekshürüsh netijisini muhakime qilip, «ijtimaiy bolush, yaxshi niyetlik bolush we ochuq – yoruq bolush endishini azaytidu» dégen qarashni otturigha qoyghan heyderpasha numune telim – terbiye we tetqiqat doxturxanisi rohiy késellikler doxturi dotsént doktor méhriban dalqiran durmush, qayghu we endishining méngimizge we bedinimizge ziyan yetküzidighanliqini tekitlep mundaq deydu: «nérwa xaraktérlik mesilisi bar kishiler teshwishlinish, qayghurushqa mayil bolup, ularni héssiyati turaqsiz kishiler déyishkimu bolidu. bashqiche éytqanda, bu ehwal hemmimizde azdur – köptur bar. men buni, bu ehwalni yuqiri derijide hés qilip yashawatqanlarni közdep tutup dewatimen: teshwish heqiqeten chong méngimizge we bedinimizge ziyan yetküzidu.

chünki nurghun nérwa ajizlash jeryanliri, yeni hüjeyrilerning özgirishi chong méngining hüjeyre qobullighuchida özgirish peyda qilidu. qayghurush we teshwishlinish bésim we kortizolni köcheytidu. bu chong ménge we bedenge ziyan yetküzidu. bu ehwal nurghun késelliklerni keltürüp chiqirishi mumkin … diabit we qan bésimi qatarliq bularning eng tonushluqliri».

* * * * *

ochuq – yoruq mijez - xaraktérge ige bolush kishini alzimérdin qoghdiyalaydu

mutexesisler, ijtimaiy munasiwetlerning, ochuq – yoruq we yaxshi niyetlik mijez - xaraktérge ige bolushning bizni alzimér késilidin qoghdiyalaydighanliqini otturigha qoymaqta. lékin, maslishalmasliq, téz tesirge uchrash, kishilik munasiwette intayin sezgür bolush, bashqiche éytqanda, nérwa xaraktérlik mijez - xaraktérge ige bolush, pisxologiyede déyilgendek, bizning ijtimaiy, aktip we ünümlük bolushimizni tosidu. shuning bilen, biz asanla alzimér (bilish qalaymiqanchiliqi) késilige giriptar bolimiz.

«ochuq - yoruq we maslishishchan bolush, bizni jemiyette téximu imkaniyetlik sijilliqqa ige qilidu. bilish qalaymiqanchiliqi, yashanghanlarda körülidighan déwenglik we untush késilining deslepki qedimi. diweklik déginimiz biz adette alzimér dep atawatqan késellikni körsitidu».

bu xil késelliklerning passipliqini kallimizda chongaytish arqiliq özimizni xoritishimizni arqa körünüsh qilidighanliqini bildürgen durmush, bu ishning formulasini chüshendürüp mundaq deydu: «bizning mijezimiz, xaraktérimiz bar. shundaq, bezi nersiler tughma, biz uni özgertelmeymiz. emma herikitimizni özgerteleymiz. bizning tepekkurimizni, heriketlendürgüch küchimizni, héssiyatimizni özgertishimiz tolimu müshkül. emma biz angliq halda herikitimizni özgertimiz. biz buning yaxshi ehwal emeslikini bilginimizde, bir amallarni qilip, uni özgertishimiz kérek.

bashqilar we özimiz üchün qilishqa tégishlik eng muhim ish, téximu ijtimaiy, téximu yaxshi niyetlik we ochuq-yoruq bolushtur. intayin ötkür chégragha ige bolush kishi üchün yaxshi bolmasliqi mumkin. emeliyette, biz élastikiliq adem bolushni nishan qilishimiz kérek... eger bizdiki mesile éghir bolsa, elwette, pisxikiliq dawalash jeryanini bashtin kechürüsh, birer mutexessisning yardimini élish paydiliqtur».

* * * * *

menbe: TRT Haber