misir duch kelgen xirislar

türkiye awazi radiyosi: «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning tashqi siyaset tetqiqatchisi jan ajun teripidin teyyarlanghan «misir duch kelgen xirislar» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

***** ** **** *** *** ****

türkiye - misir munasiwetliri qaytidin istratégiyelik hemkarliq terepke yüzlengen bir dewrge qedem qoydi. her ikki dölette ziddiyettin bekirek ortaq menpeetni nishan qilidighan yéngi irade barliqqa keldi. rayon xaraktérlik xirislar we ichki mesililer nuqtiliq halgha kelgen bir weziyette misirgha nisbeten türkiye bilen bolghan munasiwetlirini qaytidin eslige keltürüshke kéreklik jiddiy sewebler otturigha chiqti. démisimu misir nurghun jehetlerde chong kirizisqa duch kelgen ehwalda turmaqta.

misirda yüz bergen herbiy özgirishtin kéyin, abdulfettah essisi pirézidént süpitide yéngi hakimiyet qurdi. hazir dawam qiliwatqan bu tüzüm misirdiki inqilabtin burunqi dewrge qaytishqa wekillik qilidu. herbiy serxillar we qismen edliye byurokratliri qatarliq her xil byurokrat küch merkezliri hökümranliq qilidighan bir tüzüm. gerche siyasiy tüzümde bezi qiyinchiliqlar bolsimu we dawamliq mewjut bolup kelgen bolsimu, heqiqiy mesile iqtisadni asas qilidu, déyishke bolidu.

misir iqtisadi chong kirizis ichide turmaqta. misiirning ghayet zor tashqi soda qizil reqimi mewjut, sisining hakimiyiti mezgilide 160 milyard dollarliq tashqi qerz barliqqa keldi. merkiziy banka zapisi chet eldin kelgen pullar arqiliqla aran öre turmaqta. emma, chet el qerzige meblegh yürüshtürüshte zor qiyinchiliq mewjut. misir xelqara pul fondi teshkilati bilen kélishim imzalap, argéntinadin qalsila xelqara pul fondi teshkilatigha eng köp qerzdar ikkinchi döletke aylandi. yéngi qerz pul élishi üchün xelqara pul fondi teshkilati qattiq shertlerni qoydi. bolupmu iqtisadta armiyening hakimmutleqliqini tedrijiy bolsimu axirlashturush, pulning kursining chüshüp kétishi we istratégiyelik sahelernimu öz ichige alghan halda xususiylashturush telipi otturigha chiqishqa bashlidi. mewjut hakimiyet bu teleplerni orunlashqa anche yéqin kelmey turmaqta. pars qoltuqi döletliridin élinghan qerzlermu axirqi chekke yetket bolghachqa yéngi pul kirish mumkin emes. sisi ötkende éytqandek, süweyish qanilidin qolgha kélidighan yilliq 10 milyard dollar kirimining kem dégende yérimi xusiylarning hujumi sewebidin yoqaldi. misirliqlarning otturiche sétiwélish küchi kündin-künge töwenleshke egiship, eng asasliq lazimetliklerdimu bezide qarangghu bazarchiliq barliqqa kelmekte. misir juneyhiningmu resmiy bahasi we kocha bazar bahasidin ibaret ikki ayrim bahasi mewjut. juneyhining qimmiti kochilarda yérimgha yéqin töwen.

géopolitka jehettinmu éghir xewpler mewjut. sudandiki ichki urush misir iqtisadigha selibiy tesir körsetmekte. panahlanghuchilar éqimi yüz bermekte. éfiyopiye bilen yüz bergen güllinish tosmisi kirizisi misirning su bilen teminlesh bixeterlikige tehdit peyda qildi. liwiyediki siyasiy we herbiy bölünüsh misirning menpeetlirige ziyan saldi. emma, heqiqiy yéqin tehdit bolsa, ghezzedin kelmekte. israiliyening ghezzediki insan qélipidin chiqqan qirghinchiliqining asasliq nishani rayonni nopussizlashturush we ghezze xelqini misirning sina yérim ariligha sürgün qilishtur. bu ehwal her jehettin misirning dölet bixeterlikige zor tehdit hésablinidu.

shunga, gerche türkiye-misir istratégiyelik shériklik munasiwiti her ikki dölet üchün muhim we qimmetlik bolsimu, emma bu misir üchün téximu mohim basquch hésablinidu. misir hem iqtisadiy hem géopolitikiliq tehditlerge qarshi türkiye bilen bolghan hemkarliqtin muhim menpeetlerge érisheleydu.