erdoghanning qahire ziyariti we türkiye bilen misirning yéqinlishishi

«küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning tashqi siyaset tetqiqatchisi jan ajun teripidin teyyarlanghan «erdoghanning qahire ziyariti we türkiye bilen misirning yéqinlishishi» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

***** ** **** *** *** ****

türkiye awazi radiyosi: derweqe, 2013 - yili misirdiki herbiy-siyasiy özgirishke bolghan türkiyening keskin pozitsiyesi bilen ikki dölet otturisidiki munasiwetler buzulush nuqtisigha kélip qalghan idi.  arqidin sherqiy aqdéngiz we liwiye mesililiridimu éghir ziddiyetlishishler yüz berdi. lékin shundaqtimu yéqinqi yillardin buyan terepler yéngi bir iradini otturigha qoyup, munasiwetlerni normallashturush üchün qedem tashlashqa bashlidi. erdoghan qatarda sisi bilen tunji qétim uchrashqandin kéyin, emdilikte qahireni ziyaret qildi. ikki dölet munasiwetlirini retke sélip, nurghun riqabet we ortaq menpeet mesililiri muzakire qilindi.

misirdiki herbiy-siyasiy özgirish, türkiye-misir munasiwetlirige éghir ziyan salghan idi. türkiye jumhur reis erdoghanning rehberlikide, misirdiki herbiy-siyasiy özgirishke belki dunya boyiche eng qattiq inkas qayturghan dölet süpitide otturigha chiqqan idi. ikki dölet munasiwetliri éghir chékinish bilen bir waqitta nurghunlighan muhim mesililerde ixtilaplishish bashlanghan idi. terepler otturisida goya utturush-yoqitish dolquni qozghalghan idi. sherqiy aqdéngizda shundaqla liwiyediki nurghun jaylarda bu jiddiychilikning iznalirini körüwalghili bolidu. lékin, her ikki dölet rayon xaraktérlik xirislar we tehditlerge teng duch kelgen bolghachqa, bu jiddiylikni téximu uzartmasliq qararigha keldi. bolupmu türkiye yéqinqi bir qanche yildin buyan rayon xaraktérlik normallishish endizisi arqiliq mesile körülgen nurghun döletler bilen bolghan munasiwetlirini yaxshilash yoligha mangdi. bu normallishishta seudi erebistan bilen ereb birleshme xelipiliki aldinqi orungha chiqti. bu ilgirileshler türkiye-misir munasiwetlirige nisbetenmu asanlashturghuchi rol oynighandek qilidu.  deslepte türkiye bilen misir otturisida téxnikiliq söhbet élip bérish üchün wekiller ömiki quruldi. andin erdoghan bilen sisi qatardiki putbol diplomatiyesi arqiliq bir yerge jem bolup, tunji qétim qol éliship körüshti. shuningdin kéyin, mana emdilikte erdoghan chong bir heyetni bashlap qahireni ziyaret qildi.

misir nuqtisidin qarighinimizda, bolupmu misir duch kelgen iqtisadiy kirizisning chong bir xiris bolghanliqini körimiz. deslepte yuqum, andin ukraina-rusiye urushi misirgha éghir selbiy tesirlerni körsetti. israiliyening ghezzediki hujumliri we u keltürüp chiqirish éhtimali bolghan tesirlermu misir iqtisadini chongqur tewretti. xusiylarning qizil déngizni taqap qoyushimu weziyetni téximu nacharlashturdi. herbiy hakimiyet astida alliqachan intayin ajizlap ketken misir iqtisadi éghir tashqi qerz kirizisigha duch keldi. xelqara pul fondi teshkilati bilen ötküzgen söhbetlirimu yaxshi mangmidi. misirliqlarning otturiche ehwali éghir namratliqqa chökti. yene bir tereptin, misir afriqadiki ichki toqunushlar bilenmu boghushmaqta. sudan bu boghushushlarda aldinqi qatardiki döletlerning biri bolup hésablinidu. éfiyopiyening tajawuzchi pozitsiyesi we nehda tosmisi arqiliq misirning su bixeterlikige tehdit sélishimu ölmekning üstige tepmek boldi. israiliyening ghezzege qaratqan buzuq niyiti mana men depla turghan weziyette, ghezzeliklerni sinagha sürgün qilish misirning dölet bixeterlikige tehdit shekillendürdi. mana mushundaq bir weziyette, misirni «türkiyening dostluqi we istratégiyelik shériklik munasiwitige intayin mohtaj» déyishke bolidu.

türkiyege nisbetenmu misir muhim bir shérik, afriqaning derwazisi we sherqiy aqdéngiz shundaqla liwiye siyasitige nisbeten chong bir ittipaqdash bolushtek yoshurun küchke ige. her ikki dölet asasen soda we géopolitikiliq menpeet jehette zor derijide bir-birini toluqlaydu. shunglashqa, tarixiy rishtiler, xelqler arisidiki hésdashliq we ortaq menpeetlerning her ikki dölet munasiwetlirini qaytidin istratégiyelik shériklik derijisige kötürüsh üchün muhim katalizator bolup qalidighanliqini körüwalghili bolidu. erdoghanning qahire ziyariti bu endizini gewdilendüridighandek qilidu.