лозан тинчлиқ шәртнамиси

лозан тинчлиқ шәртнамисиниң биринчи дунйа урушини ахирлаштурған, шундақла узун йил күчкә игә болған бирдинбир тинчлиқ шәртнамиси икәнликини биләмсиз?

биринчи дунйа урушидин кейин мәғлуп болған османли империйәси мустәқиллиқини йоқитиду вә земини ишғал қилиниду. лекин түркийә хәлқи мустәқиллиқ урушида земин пүтүнлүки вә миллий мустәқиллиқи үчүн күрәш қилип, ғәлибә қазиниду.

түркийә хәлқи интайин һәққаний вә күчкә игә сәвәбләр билән елип барған бу пәвқуладдә күрәш һәрбий җәһәттин 1922-йили күздә бүйүк ғәлибә билән ахирлишиду. әмди нөвәт пүткүл дунйаниң бу нәтиҗини етирап қилишиға кәлгән иди.

тинчлиқ йиғини 1922-йили 20-нойабир күни шивейтсарийәниң лозан шәһиридә өткүзүлиду. йиғинда түркийә дөлитигә вакалитән йиғинға қатнашқан вәкилләр өмикиниң рәиси исмәт паша мустәқиллиқ вә игилик һоқуқи мәсилисиниң муһимлиқини тәкитләп, өзлириниңму барлиқ мәдәнийәтлик дөләтләргә охшаш әркинлик вә мустәқиллиқни халайдиғанлиқини отториға қойиду. «лозан шәртнамиси» түзүш үчүн өткүзүлгән бу йиғин уда 8 ай давамлишиду. ахирида, 1923-йили 24 – ийул күни түркийә, әнгилийә, италийә, фирансийә, русийә, йугославийә, белгийә, португалийә, руминийә, гиретсийә вә йапонийә вәкиллири оттурисида лозан тинчлиқ шәртнамиси имзалиниду.

лозан тинчлиқ шәртнамиси түркийә җумһурийитиниң йеңидин туғулғанлиқиниң рәсмий тизимға елиниши һесаблиниду.  лозан тинчлиқ шәртнамисиниң муқәддимисидә, «түркийә дөлитиниң мустәқиллиқи вә игилик һоқуқиға һөрмәт қилиш» алаһидә тәкитлиниду. тәрәпләр өзара келишим һасил қилғанлиқи вә вәдә бәргәнлики үчүн, лозан тинчлиқ шәртнамиси давамлиқ күчкә игә болиду.

түзүлгинигә 100 йил болған лозан тинчлиқ шәртнамисиниң текистидә бу шәртнаминиң муддитиниң 2023-йили йаки башқа бир вақитта ахирлишидиғанлиқиға даир һечқандақ бир мадда йоқтур.

 түркийә дөлитиниң тинчлиқни қоғдаш пиринсипида чиң туруши вә йахши нийәтлик позитсийәсиму бу шәртнаминиң давамлиқ күчкә игә қилинишида наһайити зор әһмийәткә игә. дәрвәқә түркийәниң ататүркниң «мәмликәтниң тинчлиқи, дунйаниң тинчлиқи» пиринсипида чиң туруп, лозан тинчлиқ шәртнамисиниң барлиқ маддилири вә бәлгилимилиригә риайә қилишиму тинчлиқниң изчиллиқиға капаләтлик қилмақта.