yesemek tash kéni we heykeltirashliq séxi

türkiye awazi radiyosi: senet sizning hayatingizda qanchilik orunni igileydu? elwette, bu soalgha éniq jawab bérish mumkin emes. resim sizish, heykeltirashliq, shéir, muzika, balét, tiyatir, kino… qatarliqlarning hemmisi turmushimizda azdur – köptur orunni igileydu. emma senetning insan üchün ezeldin bar bolup kelgenliki bir emeliyet. ejdadlirimizning qiriq ming yil ilgiri öngkür tamlirigha sizghan resimliri buning eng chong ispati. hetta senet tarixchilirinimu heyran qaldurghudek derijide güzel sizilghan bu resimler, yéziq  yoq dewrlerdimu insanlarning senet bilen özara gireliship ketkenlikini namayan qilip béridu. göbeklitepediki haywan resimliri chüshürülgen ghayet zor tashlar؛ sériq, qizil we qara rengler bilen bézelgen chatalhöyük öyliri؛ anadoluning her qaysi rayonlirida bayqalghan qacha- qucha we zibu-zinnetler qatarliq ésil qol hüner - senet buyumliri kishilerning diqqitini tartidu... ularning hemmisi bügünki kündimu bizni heyran qaldurushqa muweppeq bolghan senet eserliri hésablinidu. shu wejidin gérman peylasop gégélning senetkarlargha insaniyetning tunji oqutquchiliri dep éniqlima bérishi bikar emes.

* * * * *

hititlar, anadoluning besh ming yilliq tarixqa ige qedimki medeniyiti... ular anadoluningla emes, dunya tarixiningmu eng muhim medeniyetlirining biri hésablinidu. ular yawropa we ottura sherqning epsaniliri, tili, dini, siyasiti we sodisigha zor tesir körsitip, qanun we dölet teshkilati qatarliq nurghun mesililerde bashlamchisigha aylinidu. hititlar tömür mehsulatliridin eswap we jabduqlarni yasaydu, bolupmu ela süpetlik tömür mehsulatliri we qoral téxnikisida ilgirileshlerni qolgha keltüridu؛ hititlar <tunji>larning medeniyiti bolup, senettimu yéngiliqlarni yaritidu. anadoludiki yadikarliq binakarliqida tunji qétim chong tashlarni ishlitip, heykeltirashliq séxi qurghan medeniyetmu hititlardur.

bügün biz toxtilip ötidighan hititlarning yesemek tash kéni we heykeltirashliq séxi, ghaziantepning islahiye nahiyeside bolup, qedimki yéqin sherqte bayqalghan eng chong heykeltirashliq séxi hésablinidu. shunga u özgiche arxologiyelik orun dep qarilidu. yesemek tash kéni qedimki zéugma shehirige oxshashla alahide alemshumul qimmetke ige bolghachqa, b d t maarip, ilim-pen, medeniyet teshkilati — yunéskoning waqitliq dunya medeniyet mirasliri tizimlikidin orun almaqta.

* * * * *

yesemekke dunyadiki misli tépilmaydighan özgiche heykeltirashliq mektipi dep éniqlima bérilidu. mutexessislerning éytishiche, sherq uslubi waqitning ötüshige egiship gherbke tarqilip yunan senitige tesir körsetken.

bu yerde köpinchisi yerning üstide bolup besh yüzdin artuq tash heykel bar bolup, yerdin oxchup chiqiwatqandekla körünidighan heykeller heqiqetenmu jelpkar körünüshke ige. bügünki künde bir üsti ochuq muzéy bolghan yesemekte ziyaretchilerni derwaza shirliri, sfénkslar (yunan riwayetliridiki shir tenlik ayal mexluq) we qanatliq shirlarning layihe halitidiki heykelliri qarshi alidu. amanos taghlirigha wekillik qilidighan tagh ilahi qapartma resimliri, jeng menzirisi resimliri we bashqa binakarliq yadikarliqliri nechche ming yildin kéyin özining tebiiy muhitida körgezme qilinmaqta. yesemek bizge waqitning uchup kétidighanliqini, ewladlarning we medeniyetlerning özgiridighanliqini, emma senetning menggülüklükini körsitip béridu.

 mutexessisler, deslipide yesemektiki heykellerning etraptiki olturaq rayonlargha ewetish üchün yasalghanliqini ilgiri sürgenidi. tetqiqatning chongqurlishishigha egiship, bu séxtiki heykellerning shu rayonda qurulushi bashlanghan sheherde ishlitish üchün oyulghanliqi otturigha chiqti. chünki yesemekte heykellerningla emes, binakarliqqa kéreklik nersilerningmu yasalghanliqi éniqlandi.

yesemek tash kéni we heykeltirashliq séxi tash kénidin tartip tashlarning qandaq késilgenliki, heykel layihelirining qandaq teyyarlanghanlqi we tamamlanghanliqi toghrisida bizni qimmetlik uchurlar bilen teminleydu. her bir nersini  ayrim – ayrim körgili bolidighan, öz dewridiki heykeltirashchliq senitining tereqqiyatini chüshinishimizge yardem béridighan yesemek, shu wejidin dunyadiki mislisiz makan dep qarilidu.

* * * * *

yesemek hititlarning senet bilen qandaq bir gewdiliship ketkenlikini körsitip béridu. bundaq köp sandiki heykellerni oyush üchün choqum nurghun heykeltirash bolushi kérek. bumu hititlarning senetke qandaq ehmiyet béridighanliqini yene bir qétim namayan qilip béridu. yesemek nurghunlighan heykelliri bilen kishilerni sirliq we tesirlik muhitqa teklip qilidu. ötmüshke shahit bolghan bu heykeller, kelgüsinimu közitiwatqandekla ziyaretchilerni kütmekte. eger ularning jimjitliqigha qulaq salsingiz, ularning sizge qedimki dewrlerning özgiche hékayisini sözlep bériwatqanliqini anglaysiz.