ottura sherqning yéngi weziyiti
küntertip we analiz (72)
ottura sherqning yéngi weziyiti
küntertip we analiz (72)
(jan ajun)
hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning tashqi siyaset tetqiqatchisi jan ajun teripidin teyyarlanghan «ottura sherqning yéngi weziyiti» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.
**** **** ** **** * *****
qarighanda amérikidiki hakimiyet özgirishi ottura sherqqe éghir tesir körsetkendek qilidu. bolupmu trampning mutleq qollishidin ayrilip qalghan text warisi shahzadiler siyasiy meydanlirini yéngilashning koyigha chüsh weziyette turmaqta. uning üstige amérika-iran yadro söhbitining qayta bashlinishi bilen israiliyening qattiq inkasi we ighwagerchilikimu mewjut. türkiye bolsa, bu yéngi tenglimide öz menpetlirini eng zor derijide ashurushqa tirishmaqta.
ottura sherq dunya boyiche dinamik küchke ige rayonlarning aldinqi qatarida turidu. rayonda muqimliq emes, belki muqimsizliqtin söz ichish lazim. epsuski bu jughrapiye ziddiyet we küch talishish küreshlirining tesiri bilen shekillengen. bolupmu tashqi arilishish peyda qilghan kontrolluq bir qalaymiqanchiliq mewjut bolup kelmekte. gerche türkiye yalghuz ottura sherq döliti bolmisimu, elwette rayondiki özgirishlerning tesirige uchrimaqta. bu nuqtidin rayon siyasitide, bolupmu amérikadiki hakimiyet özgirishidin kéyin, jiddiy heriketchanliq we yéngilinish izdinishliri mewjut. lékin buning téximu ijabiy tesiri bolushi mumkin.
bir tereptin baydinning iran bilen yadro söhbitini bashlishi we irangha bolghan bésimini azaytishi, yene bir tereptin trampning eksiche seudi erebistan we ereb birleshme xelipiliki text warisi shahzadilirige bérilgen mutleq qollashni azaytishi, rayondiki tengpungluqni chongqur tewretmekte. israiliye we paris qoltuqi döletliri qattiq endishe ichide turmaqta we nöwettiki özgirishlerge bashqiche jawab qayturmaqchi bolmaqta. israiliye tashlighan qedemler biwaste amérika bilen iran otturisidiki yumshishning aldini élishni meqset qilghandek qilidu. iranni hem biwasite özining zéminida, hem süriye qatarliq döletlerde hujum nishani qilmaqta. buningdin bashqa yene paris qoltuqi we qizil déngizdimu her ikki dölet bir-birige tewe paraxotlarni hujum nishani qilishmaqta. biraq iran hazirghiche israiliyening asasliq meqsiti bolghan kéngeymichiliktin saqlinishni tallap kelmekte.
pars qoltuqi döletliri bolsa, amérikaning tramp dewride sunghan mutleq qoghdash künlikige ishinishke bolmaydighanliqini körüp yétip, yéngilinish izdinishige chüshken weziyette turmaqta. shunga deslepte qatarni qamal qilishtin chékinip, qatar bilen normallishish musapisini bashlidi. andin türkiyege tutqan pozitsiyesidimu zor derijide yumshash körülüshke bashlidi. gerche téxi konkrét siyasetke aylanmighan bolsimu, emma alametliri éniq körünüp turmaqta.
buningdin bashqa yene türkiyeningmu rayondiki eng muhim döletlerning birsi bolush süpiti bilen bu özgirish we yéngilinish tirishchanliqigha inkasssiz qalmighanliqini körüwalalaymiz. tramp dewride türkiyege qarshi aldinqi sep shekillendürgen döletler türkiye bilen bolghan munasiwetlirini normallashturush üchün her xil urunushlarda boluwatqanliqi melum. jumhur reis rejep tayyip erdoghan seudi erebistan padishahi salman bin abduleziz bilen bu dairide her xil téléfon söhbetliride boldi. heqiqiy ilgirilesh bolsa misir bilen dawamlashmaqta. türkiyedin bir heyet qahirede muhim uchrishishlarda boldi. her ikki dölet ziyanliq muhitlardin bekrek menpeetke we ortaq menpeetke ehmiyet bériwatqandek qilidu. elwette, liwiyediki siyasiy hel qilish jeryanimu munasiwetlerge ijabiy tesir körsetmekte.
bu özgirishler nuqtisidin ottura sherq döletlirining siyasiy ornigha tesir körsitidighan yéngi basquchqa kirgenlikimiz éniq. barliq döletler meyli qandaqla shekilde bolmisun, özining meydanini we qaide - pirinsiplirini yéngilaydighandek qilidu. yéqin kelgüside wekil xaraktérlik urush we toqunushlar bir mezgil toxtitilishi mumkin. lékin israiliye bilen iranning tashlaydighan qedemliri bu dairide tolimu muhim. ikki dölet otturisida yüz bérish éhtimalliqi bolghan qiziq toqunush pütkül rayongha chongqur tesir körsitip, kéngiyip kétishtek yoshurun küchige ige. türkiyening bolsa iraq we süriyediki térorluqqa qarshi küreshlirini dawamlashturidighanliqini aldin körüwalalaymiz.
