erméniyede dawamlishiwatqan kirizis

erméniyede dawamlishiwatqan kirizis

küntertip we analiz (62)

(murat yéshiltash)

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning xewpsizlik tetqiqatliri diriktori we yazghuchisi murat yéshiltash teripidin teyyarlanghan «erméniyede dawamlishiwatqan kirizis» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

***** **** ** ******

aldinqi hepte erméniye armiye bash ishtab bashliqi, bash ministir nikol pashinyanni istipa bérishke chaqiriq qildi. pashinyan bolsa bu ehwalgha «siyasiy özgirish» dep  baha bérip, armiye bash ishtab bashliqini wezipisidin élip tashlashqa urundi we kishilerni naraziliq bildürüp kochilargha chiqishqa chaqiriq qilish arqiliq jawap qayturdi. hökümetning qollighuchiliri bilen öktichi guruppilar teng birla waqitta éréwanda yighilishqa bashlidi. erméniye pirézidénti bolsa, armiye bash ishtab bashliqining wezipisidin éliip tashlinishini testiqlimidi. shuning bilen bash ministir pashinyan bu ehwalda prézidéntningmu «siyasiy özgirish» ke qatnashqan bolidighanliqini éytti.

erméniyediki bu kirizisning arqisida bir birige munasiwetlik 3 seweb bar. bularning birinchisi, erméniyede dawamlishiwatqan namratliq we chiriklik. nachar bashqurushtin kélip chiqqan bu ehwal eslide pashinyan seweb bolmighan, lékin hel qilish charisinimu tépishtin yiraq bir mesilidur. pashinyanning 2018-yili hakimiyet béshigha chiqishida gherb döletlirining qollishidin bashqa yene, uning namratliq we chiriklik mesilisige hel qilish charisi tapalaydighanliqigha bolghan ümidning muhim tesiri bolghan idi. uning qollighuchiliri rusiye bilen qoyuq munasiwiti bolghan we  mesililerning hel qilish charisini tapalmighan ilgiriki hakimiyetke nisbeten pashinyan hakimiyitini ikkinchi tallash süpitide körüp qollighan idi.  

ikkinchi seweb, ezerbeyjanning ghelibisi we erminiyening ikkinchi qarabagh urushida meghlup bolushidur. erméniye hökümetliri on nechche yildin buyan dawamlashqan diplomatik söhbetlerde muresse qilmasliq pozitsiyesi bilen ishghaliyet siyasitini dawamlashturalighan idi. pashinyan hakimiyiti bolsa söhbetlerde «tinchliq üchün yer» ning ornigha ishghaliyetni téximu kücheytip dawamlashturush üchün «yéngi urush» endizisini yolgha qoyushqa urundi. buning netijiside yüz bergen ikkinchi qarabagh urushida erméniye yéngi yerlerni ishghal qilish uyaqta tursun, ishghal qilinghan rayonlardinmu chékinishke mejbur boldi. 10 – nuyabirda üch terep xitabnamisi élan qilinghan peytte, pashinyanning kaméralarning aldigha chiqalmasliqi, uning üstige urush toxtitishning shertliri erméniye xelqige nisbeten éghir bir zerbe boldi. shuning bilen ikkinchi qarabagh urushining netijisi pashinyan hökümiti üchünla emes, belki siyaset, armiye we erméniye xelqi üchünmu hezim qilish intayin qéyin bir dewrni bashlighan boldi.

üchinchi seweb, erminiyediki axiri chiqmighan küch talishish kürishidur. ermenistandiki küch talishishta herqaysi döletlerdiki erméniye diasporalirinimu öz ichige alghan her xil guruppilar orun almaqta. bu guruppilarning hakimiyet kürishide hoquqqa we qanunluq salahiyetke érishish üchün oxshimighan döletler bilen ornatqan hemkarliqliri nopuz talishish kürishining yene bir teripini teshkil qilmaqta.

gerche «makro nopuz talishish kürishining asasini rusiye bilen gherb otturisidiki küresh teshkil qilghan» dégen yüzeki qarash mumkin bolsimu, emma rusiye bilen gherb otturisidiki küresh mikro nopuz kürishi bilen birleshtürülgende téximu  chégish halgha kelmekte.

eskertish xaraktérliq herbiy uqturushqa qarshi chiqishning koyida yürgen pashinyan emdilikte hakimiyitini yene bir mezgil bolsimu saqlap qalalaydighandek qilidu. biraq bu ehwal erméniye siyasitide muqimliqning qolgha kelgenlikidin dérek bermeydu. chünki baya tilgha alghan üch sewebning hemmisi yenila küchke ige. ne pashinya hökümitining, ne armiyening, ne yéngi qurulidighan xelq hökümitining qolida bu sewebler tüpeylidin kélip chiqqan muqimsizliqni tügiteleydighan séhirlik tayaq yoq.