чанаққәлә билән тонушушни халамсиз?

чанаққәлә билән тонушушни халамсиз?

һөрмәтлик радийо аңлиғучи қериндашлар! қәдрийә шәнәл тәрипидин тәййарланған «түркийәдә сайаһәтчилик» намлиқ пирограммимизниң бүгүнки санида силәргә чанаққәләни тонуштуримиз.

*** *** **** ****** *****

чанаққәлә түркийәниң ғәрбий шималида йавропа вә асийа қитәлирини бир биридин айрип туридиған деңиз боғузиниң икки йақисиға җайлашқан бир шәһәрдур. анадолу билән тиракйани бир – биригә туташтуридиған нуқтиға җайлашқан бу шәһәр, җоғрапийәлик орниниң муһимлиқидин башқа йәнә тарихиниң узунлуқи биләнму һәмминиң диққитини тартип кәлмәктә.

чанаққәләниң миладидин илгирики 3000 – йилидин бери олтурақ район болуп кәлгәнлики мәлум. чанаққәлә буғузи анадолу билән йавропани вә ақ деңиз билән қара деңизни туташтурудиған икки нуқтилиқ районимизниң бирсидур.  бу алаһидилики чанаққәләниң тарих бойичә көплигән истила вә көчүш һәрикәтлириниң нишаниға айлинип қилишиға сәвәб болған иди. тарихниң һәр қайси дәврлиридә чанаққәләни талан – тарач қилиш үчүн районға бастуруп кәлгәнләр болғанға охшаш олтурақлишиш үчүн келидиғанларму давамлишип кәлди. бу һәр икки әһвал өзара мәдинийәт алмаштурушни тизләткән болуп, күлтүр нуқтисидин бу хил йуғурулуш йүзлигән йилларғичә бәзидә үзүлүп қалидиған әһвалларму болған иди. нәтиҗидә толиму рәңлик бир тарих җоңланмиси оттуриға чиққан иди.  

фатиһ султан мәһмәтниң дәвридә буғузниң әң тар йеригә (йәни йавропа йақисиға) килитбаһаир қәләси, анадолу йақисға султанийә йәнә бир исми билән чанаққәлә қәләси йасалған иди. шәһәрниң исми дәл анадолу йақисиға йасалған чанаққәлә қәләсидин кәлмәктә.

бу районда миладидин илгирики 1200 – йиллирида тиройа хәлқи йашиған болуп, тиройа урушлиридин кейин ақалар олтурақлашқан, әгә көчүшлири билән һәр хил милләтләр йетип кәлгән иди.  андин анадолуда йазма тарих нуқтисидин бир зулмәтлик дәвр башлиған болуп, униңдин кейин рәт бойичә лидйа падишаһлиқи, парислар, македонйа падишаһлиқи, рим вә византийә империйәсиниң һакимийити астиға киргән иди. ахирида османли хәлипиликиниң һакимийитигә тәвә болғандин кейин түркләрниң земиниға айланған иди.

чанаққәләниң исми өз нөвитидә йәнә тарихтики әң чоң уруш биләнму хатирилиниду. 1 – дунйа уруши йиллирида чанаққәлә буғузидин өтүп, истанбулни ишғал қилиш вә у йәрдин қара деңизға чиқишни нишан қилған әнглийә вә фирансийә қисимлири чанаққәлә буғузини қоршавға алған иди.  түрк әскәрләр һайат - маматлиқ күрәшкә айланған бу урушта районниң һәр бир ғирич йерини җан текип қоғдап, дүшмәнләрниң боғуздин өтишигә қәтий йол қоймиди. һәм қурғулуқтин, һәм деңиздин қилинған һуҗумларни ғәлибилик чекиндүрүп, тарихқа йезилидиған катта зәпәрни қолға кәлтүрди.

чанаққәлә вилайити даирисидә орун алған вә биринчи дунйа урушиниң әң қанлиқ туқунуши йүз бәргән гәлиболу йерим арили дөләтлик бағчиси гойа бир уруш музийиға охшайду. вәтәнлирини вә вәтән земинини фоғдаш йолида шеһит болған он миңларчә қәһриман түрк әскәрлиригә атап йасалған хатирә мәқбириләр вә шеһитзарлиқни дәл шу йәрдә көрәләйсиз. 

гәлиболуда буниңдин башқа йәнә ишғалийәтчи қисимлардин әнглийә, фирансийә, австиралийә вә йеңи зилландийә әскәрлириниңму мазарлиқлири мәвҗут.

әгәр чанаққәлә урушиниң излириға шаһит болушни халисиңиз, анзақ йезиси, килитбаһир қәләси, намазгаһ қорғини, чонбайир, йалғуз қариғай хатиригаһи, 57 - пийадә қисим шеһитзарлиқи, сәддулбаһар қәләси вә шеһитләр абидәси қатарлиқ җайларни зийарәт қилисиңиз болиду.

анзақ йезисида анзақ әскәрлири деңиздин һуҗум қилип келип нурғунлири өлгән иди. һәр йили 25 – април күни уларни хатириләш мурасими өткүзүлиду. бир – биригә қарши уруш қилған әскәрләрниң нәврилири бу хатириләш паалийитигә ортақ туйғу билән қатнишиду вә охшаш қайғу - һәсрәтләрни һес қилиду.

гәлиболу йерим арили дөләтлик бағчиси бу алаһидә тарихи сәвәбидин дунйа бойичә әң көп зийарәт қилинидиған дөләтлик бағчилар арисида санилиду.

чанаққәләгә барсиңиз гәлиболу йерим арилидики шеһитзарлиқлардин башқа йәнә, б д т маарип, илим – пән вә мәдәнийәт тәшкилати «UNESCO» тәрипидин дунйа мираси тизимликигә киргүзүлгән тирова архиолгийәлик райониниму зийарәт қилишиңизни тәвсийә қилимиз. 

ассостики афина ибадәтханиси, тарихта тунҗи қетим гүзәллик мусабиқиси өткүзүлгән картағлири, гөкчә арили вә бозҗа арилиму сайаһәт қилишиңизға тегишилик йәрләр һесаблиниду.

 һөрмәтлик радийо аңлиғучи қериндашлар! йуқирида қәдрийә шәнәл тәрипидин тәййарланған «түркийәдә сайаһәтчилик» намлиқ пирограммимизда чанаққәләни тонуштурүп оттуқ, тиңшиғиниңлар үчүн рәхмәт.