iran - israiliye toqunushi

türkiye awazi radiyosi: iranning israiliyege qilghan eng eng axiriqi hujumi rayonni we xelqarani qaytidin jiddiychilikke muptila qildi. qandaqla bolmisun, bu toqunushni peqet herbiy ramka ichidila analiz qilish yéterlik bolmaydu, elwette.

chünki iran bilen israiliye otturisidiki jiddiychilik yer shari küch dinamikliri, rayon xaraktérlik muqimsizliq we xelqaraliq diplomatiyeni shekillendüridighan chongqur we murekkep qurulmigha ige.

israiliyening iran konsulxanisigha qilghan hujumi we uningdin kéyinki öch élish herikitini peqet ikki dölet otturisidikila biwasite toqunush bolmastin, belki chong döletler qatnashqan téximu keng bir sehnining parchisi déyishke bolidu.  amérikining israiliyeni qollishi, iran bilen bolghan jiddiychilik munasiwiti, rusiye we xitayning rayongha qaratqan siyasiti qatarliqlar bu toqunushning köp tereplimilik xaraktérini namayan qilmaqta. bolupmu iranning israiliyege qarshi qollanghan herbiy taktikisi we istratégiyesi rayondiki  küch tengpungluqida özining ornini kücheytishni meqset qilmaqta. hujumlarning maslashturulghan we hésablanghan usulda élip bérilishi iranning herbiy küch bolupla qalmay, öz nöwitide yene istratégiyelik bir aktiyor ikenlikining  ehmiyitini ashurmaqta.

iranning öch élish süpitide élip barghan «heqiqiy wede herikiti» israiliyening hawa  mudapie sistémisigha nisbeten chong riqabet dep qaralmaqta. gerche israiliyening tömür gümbez qatarliq mudapie sistémiliri iranning bashqurulidighan bomba we uchquchisiz ayropilan hujumigha qarshi bir qeder muweppeqiyetlik mudapielinishni körsiteligen bolsimu, emma bu ehwal israiliyening hemishe muweppeqiyetlik bolalaydighanliqidin dérek bermeydu. hujumning tennerxi erzan emma mudapiening tennerxi qimmet bolushi israiliyege nisbeten  urushning dawamlishalishini éghir mesilige aylandurmaqta. shunglashqa iranning hujum qilish iqtidari israiliye we uning ittipaqdashlirigha nisbeten dawamliq chong tehdit amili bolup kelmekte. uning üstige iran inqilab muhapizetchiliri armiyesi (IRGC) qomandani höseyin salamining bayanati bilen israiliye-iran herbiy toqunushidiki eneniwi qélip özgertilgen ehwalda turmaqta.

salami iranning israiliyege qayturma zerbe bérish herikiti bilen yéngi tenglimini barliqqa keltürgenlikini tekitlidi. salami bu tenglime dairiside, buningdin kéyin, israiliyening iranning menpeetige, mal- mülkige,,xadimliri we puqralirigha qilidighan herqandaq hujumlirigha biwasite iran zéminidin jawab qayturidighanliqini jakarlidi.

israiliyening inkasi bolsa, uning xelqara sehnide yalghuz heriket qilalmaydighanliqini körsitip berdi. amérikaning rayondiki mewjutluqi we israiliyeni qollishi israiliyening qarar maqullash jeryanlirida hel qilghuch rol oynimaqta. bu ehwal öz nöwitide yene israiliyening rayondiki bixeterlik siyasitini belgileshte xelqaraliq diplomatik munasiwetlirige  tayinishliq ikenlikini ashkarilap bermekte.

bu qétimqi toqunush yene, israiliyening ichki qismidimu her xil siyasiy  dinamiklerni peyda qildi. nétanyahu hökümitining bixeterlik siyasiti hem dölet ichi we sirtida éghir tenqidlerge duch keldi hemde sijilliqtin neqeder uzaq siyaset ikenlikini ispatlandi. israiliye xelqimu hökümetning bu kirizisni qandaq bir terep qilidighanliq mesiliside ixtilapqa chüshken weziyette turmaqta. xelqning bir qismi irangha téximu qattiq inkas qayturush kérek dep qarisa, yene bir qismi  keng kölemlik urushning xeterlik ikenlikini tekitlimekte.

iran üchün éytqanda, bu toqunush yalghuz küch körsitishla emes, belki istratégiyelik hésablishish, déyishkimu bolidu. iran bu hujumlar arqiliq israiliyegila emes, rayondiki we dunyadiki reqiblirigimu uchur bergen boldi. iranning dölet bixeterlik menpeetini qoghdash we rayondiki chikindürgüch küchini  mustehkemleshni meqset qilghanliqi éniq körünüp turmaqta. iranning qilghan hujumliri bolupmu israiliyening  herbiy we ammiwi ul eslihelirige hujum qilishqa qarita  iranning herbiy iqtidari shundaqla küchlük iradisining namayendisi dep qaralmaqta. iran bu heriketler arqiliq rayondiki we  xelqaradiki aktiyorlargha özining chékindürgüch küchining tesirini ashurush, öz nöwitide yene  ichki siyasettimu  ornini kücheytishni nishan qilmaqta. chünki iran hökümiti döletning shan-sheripi we musteqilliqini qoghdash nutuqliri bilen birge hem ichki qatlamda hem  rayon sewiyeside  qollap - quwwetleshni telep qilmaqta.

iran bilen israiliye otturisidiki bu  qétimqi toqunush israiliyening ereb dunyasi bilen bolghan munasiwetlirigimu éghir tesir  yetküzmekte. israiliye iranning hujumigha inkas qayturghanda ereb döletliri bilen bolghan ittipaqdashliqini saqlashning zörürlükini hés qilmaqta. bundaq qilish israiliyege nisbeten uzun muddetlik istratégiyelik nishan we rayondiki ittipaqdashliqqa nisbeten halqiliq tengpunglashturush amiligha aylanmaqta.

bu toqunushning yene bir muhim teripi؛ iranning ichki siyasiti we xelq rayi bolup,  iran hökümiti döletning sheripige we bixeterlikige  qarite xelqning qarishini mustehkemlesh üchün tashqi siyaset we herbiy heriketlerni qollanmaqta. bu iranning hem  ichki siyasettiki ornini kücheytmekte hem xelqaragha  chékindürgüch küchi we musteqilliqi toghrisida küchlük uchur bermekte.

yéghip éytqanda,  iran-israiliye toqunushi körüngen herbiy heriketlerdin téximu chong menilerni ipadileydu. bu ehwal rayon xaraktérlik we xelqaraliq küchler otturisidiki munasiwetlerge, diplomatiye  we bixeterlik siyasitige chongqur tesir körsitidighan aktip we köp tereplimilik toqunush bolup qilishini ishqa ashuridu.

xelqara jemiyet téximu köp mesuliyetni üstige élip, hel qilish charisini tereqqiy qildurushi kérek  hemde buxil toqunushlarning rayonghila emes, yer sharining tinchliqi we bixeterlikigimu éghir  tesir körsitidighanliqini tonup yétishi kérek. iran we israiliye otturisida dawamlishiwatqan  bu toqunush bashqa rayon xaraktérlik aktiyorlarni we chong küchlerni ortaq bölünme menpeetlerni chöridigen halda yéngi ittipaqliqlarni shekillendüridighan terzide bir yerge jem qilmaqta. bu ittipaqliq  toqunushning xelqara siyasettiki tesirige belgiligüchi tüs bérelishi mumkin.