kapitanning sayahet xatirisi - istanbul (1)...

türkiye awazi radiyosi: biz asta- asta 8500 yilliq tarixqa ige sheherge yéqinlishiwatimiz. bu sheher esirler boyiche urushlargha, tinchliq ornitishlargha we qorshawlargha sehne bolidu. bu shundaq muhim sheherduki, dunya tarixida uni boysundurush (pethi qilish) bilen bir dewr axirliship, yéngi dewr bashlinidu.  közde tutuwatqinimiz ikki qitege jaylashqan birdinbir sheher: istanbul.

sansizlighan kishiler bu sheherde yashidi, soda - tijaretning yüriki bir mezgil bu yerde saldi, portlirida sansizlighan paraxotlar toxtidi. u üch chong impériyening paytexti boldi, impériyening ordilirida nurghun qiziqarliq sergüzeshtiler yüz berdi. u shairlar, yazghuchilar, senetchiler, siyasiyonlar we sayahetchilerning kem bolsa bolmaydighan shehirige aylandi!

belkim istanbul heqqide hazirghiche milyonlighan sözler qilindi we u buningdin kéyinmu dawam qilidu. chünki bu teswirlep tügetkili, chüshendürüp bolghili bolidighan sheher emes. istanbul nechche ming yillardin béri sansizlighan kishiler güzellikige mehliya bolup makan tutqan, téximu yaxshi turmush kechürüsh arzusini qoghliship kelgen, belki yoqap ketken heywetlik sheher.

istanbul rim, wizantiye we osmanlidin ibaret dunya tarixi we siyasitini shekillendürgen üch impériyening paytexti. istanbulni chüshinish üchün, uning bilen teng nepeslinishke, uning kéche-kündüzlirige, yaz we qish künlirige shahit bolushqa we heyran qalarliq ishlargha tolghan bu sheherni qedemmuqedem kézip chiqishqa toghra kélidu!

istanbul belkim oxshimighan dewrlerning rohini özige mujessem qilghan bolghachqa,  kishilerni özige jelp qiliwalidighandur. istanbul aldirashchiliqi, qistangchiliqi we zitliqliri bilenmu kishini özige meptun qilidu؛ u künde yigirme töt saet yashaydu! siler dunyadiki yigirme töt saet boyiche közini yummaydighan qanche sheherni sanap chiqalaysiler?

beziliridin tétitqularning puraqliri örleydighan, bezilirining renggareng gilem we zibuzinnetliri közni chaqnitidighan qedimiy bazarliri, kishini heyran qalduridighan menziriliri, yette töpiliki we marmara boghuzi (bosfor) ... shundaq ikki qirghiqi chinar derexliri bilen qaplanghan marmara boghuzi otturisidiki iptixarliq halette qed kötürüp turghan qiz qelesi! hem asiya hemde yawropa teripining heywetlik menzirisini tamasha qilip kéliwatqan ademler topi, ... qarshi qirghaqqa bérish üchün aldiriwatqan kishiler, bash tégip ketküdekla yardin uchuwatqan tornilar we déngiz puriqi!

türk edebiyatining serke qelemkishi ehmed hamdi tanpinar: «her bir istanbulluq anche – munche shairdur» deydu. u sheherning séhriy küchining kishilerning tesewwurigha tesir körsitidighanliqini ilgiri süridu. elwette, ula emes, dunya edebiyatining muhim namayendiliridin dostoyéwiskiy, édmondo dé amiks, pyér loti, agata kiristi, hémingway we bashqa nurghun yazghuchilarmu eserliride istanbulni teswirleydu. chünki bu bir chüsh shehiri. yaghach öyler yanmuyan tizilip ketken kona mehelliler, déngizgha tutitiship kétidighan tar we dönglük kochilar, targhina boshluqtin ghil – pal körünüp qalidighan boghuzning süpsözük soliri...... xuddi séhirlik bir qol tuyuqsizla yétip kélip, sizni sheherning qalaymiqanchiliqidin tartip chiqirip, ashu köpkök déngizlargha tashlap qoyghandekla, barliq qayghuliringiz ésingizdin kötürülüp kétidu. istanbulning séhriy küchi bar. oylimighan bir peytte, oylimighan bir yer köz aldingizda namayan bolidu-de, birer kechmishni ésingizge salidu. qeyerdin kelgenliki namelum bir mung sizge bir nersilerni eslitidu, bashqa bir zamanning perdiliri échilidu. ene shu waqitta siz istanbulni heqiqiy hés qilip yashashqa bashlaysiz.

istanbul her jehettin kishini heyran qaldurup, özige mehliya qiliwalidighan epsaniwi sheher. u quliqingizgha hem ötmüshning, hem bügünning hékayisini pichirlaydu؛ u hem asiya hem yawropadur. u pütünley dégüdek bir üsti ochuq muzéy bolup, sizni u yerde saraylar, diniy imaretler, muzéylar, mehelliler, baghchilar, bu sheherde iz qaldurghan zatlar we biz sanap tügitelmigüdek nurghun ishlar kütmekte.

eger qoshulsanglar, men silerge saet – saetlep istanbul heqqide sözlep bérey. ensirimenglar, biz 8500 yilliq tarixqa ige bu heywetlik sheherni qedemmuqedem aylinip, tarixiy yérim aralni, bazarliri, kitabpurushliri we asare – etiqiliri birlikte ékskursiye qilimiz. biz déngiz arqiliq istanbulgha yéqinlashqanda, uning yol boyidiki ésil qoltuqliri we kichik sheherlirini körimiz.

bügün men bir qeder köp gep qilghan bolushum mumkin. chünki her qétimliq istanbul sepirim méni hayajanlanduridu. men bilgen we körgenlirimni siler bilen ortaqlishishni xalaymen, bu qedimiy sheherni siler bilen birlikte yene bir qétim aylinish arqiliq yéngi nersilerni öginidighanliqimnimu bilimen! bularning hemmisi méni hayajanlanduridu.

hazir xoshlishidighan peyt keldi, déngizda künning olturushini tamasha qilghach yolimizni dawamlashturayli. men kéler hepte mushu kün we mushu waqitta silerni sayahet kémimiz «seyyah»ta kütimen.