kapitanning sayahet xatirisi - izmit

türkiye awazi radiyosi: sayahet kémimiz «seyyah»qa olturup, türkiye déngizlirini seyle qilishni dawamlashturuwatimiz. bu sayahitimizde bizge hemrah bolghan barliq yoluchilarni qizghin qarshi alimiz. biz bügünki kojaeli sayahitimizni kémimiz bilen emes, aptomobil bilen dawamlashturimiz. ésinglarda bolushi mumkin, biz axirida marmara boghuzi we sapanja köli menzirisige ige kishini meptun qiliwalidighan güzel makan meshuqiyyeni seyle qilghaniduq. bügünki menzilimiz tash yol bilen yérim saette yétip barghili bolidighan yerde bolghachqa, kémimiz «seyyah» bizni portta kütüp tursun.

bügün biz marmara qoltuqigha jaylashqan izmitni seyle qilimiz.

*  *  *  *

izmit marmara déngizi qirghiqidiki bir qoltuqqa jaylashqan bolup, kilimati, su bayliqi, munbet tupraqliri we panahlinishqa eplik portliri sewebidin, izchil olturaq rayoni bolup kelgen . izmitning qara déngizgha yéqin bolushi we qoltuqning alahide orni bu yerni istratégiyelik ehmiyetke ige qilghan. bügünki izmit bir mezgil rim impériyesining paytexti bolghan nikomédiyede qurulghan. yéqinqi yillardiki izmit- chuqurbaghda élip bérilghan qézish – tekshürüshler jeryanida, ghayet zor heykeller, renglik mermer tashlar we impériye ordisining mozaykiliri qatarliq intayin muhim yadikarliqlar qéziwélindi. chuqurbaghda qéziwélinghan qapartma neqishler rim dewridin taki bügüngiche saqlinip qalghan eng yaxshi neqishlerdin biri hésablinidu. ishinimenki, siler hazirghiche körgen barliq qapartma neqishler aq mermer tashtin yasalghan. belkim biz renglik qapartma tash neqishler heqqide toxtalghinimizda, heyran qalghan bolushunglar mumkin. lékin, tesewwur qilinghinining eksiche, qedimki yunan we rim dewride qapartma neqishler nahayiti heyran qalarliq rengler bilen boyilatti. chuq urbaghdin qéziwélinghan qapartmilar buning eng yaxshi ispati. emdi bu séhriy küchke ige güzel yadikarliqlarni körüsh üchün, kojaeli arxéologiye muzéyigha barayli.

izmitni seyle qilish jeryanida, osmanli dewridin qalghan nurghun binalarni uchritimiz. belkim bularning ichidiki kishining diqqitini eng tartidighini we eng muhimlirining biri qesri humayun sariyi bolushi mumkin. bu istanbulning sirtida sélinghan tunji saray. bu sarayning binakarliq alahidiliki istanbuldiki dolmabahche sariyini eslitidu. binaning ichimu sirtigha oxshashla kishini heyran qalduridighan binakarliq éléméntlirini öz ichige alidu. kélinglar, dégenlirimni téximu yéqindin körüp chiqish üchün, hazirqi künde «owchiliq sariyi saray muzéyi» dep atiliwatqan bu binani ékskursiye qilayli.

emdi biz dunyadiki eng chong sheher baghchilirining birige barimiz. seka, ilgiri türkiyening qeghez éhtiyajini qandurush üchün qurulghan bir zawut. seka baghchisi zawut taqalghandin kéyin bu yerge berpa qilinghan bolup, bu bir künimizni erkin – azade ötküzeleydighan, seyle qilp tügitip bolghili bolmaydighan jay.

*  *  *  *

emdi sheher merkizidin chiqip tebietning qoynigha shungghuydighan peyt keldi. chünki izmitta kishini heyran qalduridighan bir – biridin menzirilik tebiiy jaylar bar.

tunji békitimiz tamche tashliri bilen kishilerning diqqitini tartip kéliwatqan parsik öngküri. bu öngkürning istalaktit, istalagmit we piyaz shekillik tamche tashliri kishini heyran qalduridu we tamche tashlar hasil bolushni hazirmu üzlüksiz dawamlashturmaqta. bu yerdin derhal beshkayalar tebiet baghchisigha barimiz. beshkayalar yaylaqliri, öngkürliri, östeng we kishini heyran qalduridighan menzirisi bilen piyade méngishni yaxshi köridighanlar we chédir sayahetchilirini özige jelp qiliwalidu.

qiyinliq derijisi yuqiri qulwaq musabiqisi éqini izdigüchilerni bolsa, nüzhetiye sharqiratmisi kütmekte. bu yerde kétiwatqanda, qushlarning awazlirining éqinning awazi bilen ariliship ketkenlikini hés qilisiler, derexler bilen qaplanghan jilgha we süyi muzdek soghuq bir sharqiratma aldimizgha chiqidu.

biz bu yerdin türkiyediki qiyaliqlargha yamishish tenherikiti tunji bashlanghan jay — ballikayalar tebiet baghchisigha barimiz. ballikayalar tebiet baghchisi türkiyede taghqa yamishish déyilgen haman tunji bolup kishining ésige kélidighan yer. yapyéshil jilghidiki hak tashliridin hasil bolghan qiyaliqlar, yamishishqa intayin mas kélidu. bu yer tunji qétim taghqa yamishidighanlar üchün mektepkila oxshaydu. bu yerde yene oxshimighan qiyinchiliqlardiki yamishish yollirimu bar. ilgiri taghqa yamiship baqmighanlar choqum bir oqutquchining hemrahliqida yamishishi kérek. heweskarlardin bashqa, taghqa yamishish kulubliri we izdesh- qutquzush etretlirimu meshiqlirini ballikayalarda qilidu. qiyaliqlargha yamishishqa qiziqmisanglarmu, bu güzel jilghidiki éqinni boylap piyade méngish arqiliq barliq qayghuliringlarni untushunglar mumkin.

kojaelining eng shiddetlik aqidighan östingi serindere tebietning qoynida pütünley yalghuz qélishni xalaydighanlar üchün, kem bolsa bolmaydighan jay... emma bizning uni körüshke waqtimizmu, maghdurimizmu qalmidi. chünki bügün bekla charchap kettuq. shunga kémimizge qaytishqa qandaq qaraysiler?