kapitanning sayahet xatirisi - kojaeli (2)...

türkiye awazi radiyosi: sayahet kémimiz «seyyah»ning hörmetlik yoluchiliri, kémimizge qedem teshrip qilghanliqinglarni qarshi alimiz!

qara déngizni eslitidighan hawasi we qarighaylar bilen qaplanghan yantuluqliri bilen dangliq kojaeli qirghaqlirini seyle qilishni bashlighaniduq. waqtimiz bir - biridin güzel, suliri pak - pakiz mawi (kök) bayraqliq déngiz sahillirida ötüp ketken bolghachqa, kojaelining tebiy menzirilik güzel makanlirini körüshke waqtimiz qalmighanidi. emeliyettimu déngizdiki chaghda waqit nahayiti téz ötüp kétidu, ishinimenki, buni silermu hés qilghan bolushunglar mumkin. shunga, waqtimizni zaye qilmastin, kémimiz «seyyah»ni portqa lenggerlep, kojaelining tebiiy güzel makanlirini seyle qilishni bashliwéteyli.

*  *  *  *

bügün biz köridighan égizlikler, jilghilar we sharqiratmilar déngiz qirghiqidin yiraqraq ichki quruqluqqa jaylashqan. bizni heywetlik tebietning qelbige élip baridighan mashinimizgha olturup, tunji békitimiz meshuqiyege qarap yolgha chiqayli. meshuqiye bizge oxshash sheher merkizige mushundaq yéqin  turghanlar, sheherning qalaymiqanchiliqliridin tézla qutulalaydighan jay. u otturisini késip ötidighan deryasi, oksigén köp yaylaqliri bilen bir bostanliqni eslitidu. men silerning tebietning qoynida piyade yol yürüshni yaxshi köridighanliqinglarni bilimen. shunga silerni meshuqiye deryasi depmu atilidighan aygir éqining etrapini aylinip seyle qilishqa teklip qilimen. men siler üchün derexlerning arisidin ötidighan addiy we qiyinliq derijisi otturhal bolghan yollardin birni tallidim. küz peslide mangghiningizda putingizning astida qalghan yopurmaqlardin chiqqan awazlargha, baharda tebietning oyghinishigha, yazda qushlarning sayrashlirigha, qishta apaq ediyal bilen qaplanghan halda jimjitliqqa chökidighan ormanliqta méngishni dawamlashturayli. meyli qaysi pesil bolushidin qetiynezer, meshuqiye silerni özgiche bir xil güzellik bilen qarshi alidu.

emdi qartepe qar téyilish meydanigha qarap yol alayli. yol boyida qishliq tenheriket heweskarlirining awat menzili—  sisli (tumanliq) wadi bar. kishiler bu yerning qar yaghqan künlerde uzunghiche ochuq turidighan téyilish meydanini yaxshi köridu. qartepege bérish yolimizda körüp ötüshke tégishlik yene bir yer bar؛ u bolsimu, türkiyening eng chong eynek polluq ögzisi — «ayrim seyyare eynek ögzisi». égizliktin qorqidighanlar deslepte sel jiddiyliship kétishi mumkin, emma ishininglarki, eynek ögzining uchighiche mangghininglarda, özünglarni tebietning qoynidikidekla hés qilisiler. yapyéshil derexler bilen qaplanghan taghlar we sapanja kölining menzirisi harduqunglarni chiqirip, üstünglardiki bésimni yoqitip tashlaydu.

heywetlik menzirisi bilen kishini özige mehliya qiliwalidighan  güzel makan — quzu yayliqimu ötüsh yolimizning boyida. bu yermu özining heywetlik tebiiy muhiti we güzel menzirisi bilen kishini oxshimighan dunyalargha élip baridu. uning üstige, sheher merkizidin bek yiraqlap ketmeyla yétip barghili bolidighan bu jimjit we séhriy küchke ige güzel makanda insan özini séhirlengendekla hés qilidu. meyli qaysi pesilde ziyaret qilsam qilay, quzu yayliqi méni her waqit heyran qalduridu. bu pikrimge silermu qoshulamsiler?

qar téyilish, chana téyilish… biz hazir qartepe qar téyilish merkizige yétip kelduq؛ bu yerde qarda qilishni xalaydighan her qandaq ishni qilalaysiler. bu türkiyediki az sandiki qar téyilish meydanlirining biri. elwette, hazir pesli bolmighachqa, biz qartepening kishini meptun qilarliq qar menzirisini körelmeymiz. emma sharait muwapiq bolghanda, qar tenheriketlirige kéreklik héchqandaq üsküne we kiyim- kéchekliringlarni almastinla, bu yerge kelsenglarmu bolidu؛ chünki u nersilerning hemmisini bu yerdin tépip, könglünglar xalighan tenheriketni qilsanglar bolidu. yaki peqet apaq qarlar bilen yapyéshil tebiet özara gireliship ketken del - derexler arisida dala yürüshi qilsanglarmu bolidu.

kojaeli heqiqeten heyran qalarliq nersilerge tolghan jay. chünki türkiyeningla emes, yawropaningmu eng muhim tebiiy makanlirining biri kojaeligha jaylashqan. epsuski, dewrimizning teqezzasigha asasen, insanlarning tebiettin yiraqlishishi muqerrer. buning aldini élish üchün, kojaeli sheherlik hökümet «ormanya tebiiy hayat baghchisi» türini yolgha qoydi. bu baghche yawayi haywanlar rayonidin hasharatlar méhmanxanisidin, tebiet mektipidin qushlarni közitish rayonighiche nurghun qiziqarliq we alahide böleklerdin terkib tapqan. uning üstige türkiyening tunji orman kutupxanisimu mushu yerge jaylashqan. ormanyada oxshimighan qiyinliq derijisidiki wélisipit minish we piyade méngish yolliri bar bolup, tebietning qoynida qanchilik waqit serp qilsingiz bolidu. kölchekler we yollar arisida aylinip yürüwatqiningizda, aldingizgha «xobbit öy» dep atilidighan orman öyliri uchrap qalidu. bizni qiziqarliq bir dunya bilen tonushturghan J.R.R. tolkyénning «xobbit» namliq romanidin ilham élip yasalghan bu öyler, qéri - yash hemmila kishining diqqitini tartidu. öylerning birining ishikini achqiningizda, özingizni u romandiki efler, xobbitler, pakinek ademler yashaydighan ottura dunyaning ichige shungghughandekla hés qilisiz.

bügün qalghan waqtimizni bizning güzel tebietning igisi emes, belki uning bir qismi ikenlikimizni eslitidighan bu güzel baghchida ötküzüshke qandaq qaraysiler?