2015–йили 1тирилйон доллар хитайниң сиртиға еқип кәткән

түркийә авази радийоси хәвири: моссак фонсека (Mossack Fonseca) намидики қанунчилиқ мәслиһәт бериш ширкитидә сақланған һөҗҗәтләрниң ашкарилиниши, бизгә хитай әмәлдарлири вә уларниң уруқ - туғқанлириниң пулни қандақ қилип чегра сиртиға елип чиқип кәткәнлики һәққидә йип учи бәрмәктә.

хәлиқаралиқ иқтисадий тәптиш мухбирлири «ICIJ» ниң көрсәткән мәлуматлириға қариғанда, панама вәқәсигә четишлиқ ширкәтләрниң тәхминән үчтин бири хоңкоң вә хитайдики ширкәтләр билән болған сода алақә йоли арқилиқ пул йөткигәнлики ениқланған.

моссак фонсеканиң ашкарилиған материйаллири хитайдики чоң байларниң мәблиғини чегра сиртиға чиқирип ишлитиши һәққидә техиму муһим болған йип учи билән тәминлиди. өткән йили (2015) бир йил ичидә тәхминән 1 тирилийон доллардәк пул хитайдин чиқип кәткән болуп, бу вәқә, хитай иқтисадиниң муқимлиқиға тәсир йәткүзүши мумкин.

бу зор миқдардики пул йөткәш вәқәсигә четишлиқ болғанлар ши җинпиң қатарлиқ һазирқи хитай рәһбәрлири, җйа чиңлиң, сабиқ баш министир ли пиң, сабиқ муавин рәис зең чиңхуң, ху йавбаң қатарлиқ илгирики рәһбәрләргиму четишлиқ икән.

пулни чәт әлгә йөткәш хитайда гәрчә қанунсизлиқ болмисиму, әмма зор миқдардики пулниң хитай рәһбәрлири вә уларниң аилиси билән мунасивәтлик болуши уларниң «пак» образиға еғир тәсир йәткүзидикән. илгирики хәвәрләргә қариғанда, бу һөҗҗәтләр хитай рәһбәрлириниң чегра сиртидики пулиға мунасивәтлик техиму тәпсилий учурлар билән тәминләйдикән. моссак фонсека хитай рәһбәрлириниң пулиниң арқа көрүнүши вә келиш мәнбәсини тәкшүрмәйла, дөләт сиртидики ширкәтләрниң мәбләғ салғучиси болуш үчүн керәклик ортақ хәлқара қанун бойичә бир тәрәп қилған. мәсилән, бу қанунчилиқ мәслиһәт бериш ширкити ши җинпиңниң қийининиси дең җйагүй үчүн чегра сиртида охшимиған үч ширкәтни тизимға алдуруп бәргән. әмма, бу пулниң келиш мәнбәси вә хитай рәһбәрлири билән четишлиқи бар - йоқлуқини тәкшүрмигән. булардин башқа, нурғун хитай байвәтчилириниңму пуллирини чегра сиртиға йөткәватқанлиқи ашкариланған. хоңкоңдики мустәқил анализчи андрев коллер мундақ дигән:

«кишиләрниң пуллирини хитайда аманәт қойуштин қорқидиғанлиқиниң икки сәвәби бар. бири, хитай иқтисадиниң ешиши астилаватиду. иккинчиси, хитай һөкүмитиниң чирикликкә қарши туруш намида елип бериватқан зәрбә бериш һәрикити нәтиҗисидә, бәзи кишиләр пуллирини хитайда сақлаштин қорқидиған болуп кәткән.»

мунасивәтлик учурларға қариғанда, хоңкоң бу хил пул йөткәшниң һалқилиқ нуқтиси һесаблинидикән. бу һәқтә хитай һөкүмитиму учур бәргән болуп, өткән йили (2015) бир йил ичидә тәхминән 600 милйард доллар әтрапидики пул ғәйрий пул - муамилә орунлири арқилиқ йөткәп кетилгән. бу пуллар баҗдин қечип сода қилишқа четишлиқ болғанлиқи үчүн қанунсиз һесаблиниду. әмма, қизиқарлиқи шуки, моссак фонсека қанунчилиқ мәслиһәт бериш ширкити 40 йилдин буйан охшаш ишни қиливетипму, қанунға хилап қилмиши түпәйли әйиблинип бақмиған. һазир, хитайниң чегра сиртида еқип йүргән пули наһайити көп болуп, бу һәқтики хәвәрләр хитай иқтисадиға нисбәтән қорқунч пәйда қилиши мумкин.