د ورځنۍ اجنډا تحلیل

ولسمشر اردوغان  په یو مهم وخت کې  عراق ته  یو مهم سفر وکړ. اردوغان د اپرېل په ۲۲مه د دغه سفر په ترڅ کې په بغداد او اربیل دواړو کې له خپلو مخاطبینو سره ډېرې مهمې ناستې وکړې او د پراختیایي لارې پروژې څخه نیولې تر ترورېزم سره د مبارزې په برخه کې په ډېرو موضوعاتو مهم توافقات وشول. د تورکیې او عراق د ستراتیژیکو همکاریو د لا پیاوړي  کولو په برخه کې یو مهم ګام اوچت شو.

د تورکیې د سیاسي اقتصادي او ټولنیزو مطالعاتو بڼسټ ( سیتا ) د بهرنیو اړیکو څیړونکي جان اجون د موضوع په اړه ارزونې کړي چې ستاسې پام ورته رااړوم.

په داسې حال کې چې تورکیه او عراق دوه ګاونډي هیوادونه دي، کله چې موږ د دوی اړیکو ته کتنه وکړو، موږ وینو چې دا  پروسه نسبتا بې ثباته ده. په ځانګړې توګه په عراق کې د اشغال، جګړې او د قدرت جګړې دلته پرېکنده وه. په هرصورت، په وروستیو میاشتو کې، د دواړو هیوادونو ترمنځ د ستراتیژیکو اړیکو د جوړولو او د ګټو شریکولو لپاره یو نوی اراده شتون لري. په دې نوې پروسه کې چې د تورکیې د بهرنیو چارو وزیر هاکان فیدان د لارې نقشه طرحه کړې وه، دواړو خواوو څو ځلې د وزیرانو او تخنیکي پلاویو په کچه سره وکتل او د اپریل په ۲۲ مه عراق ته د اردوغان له مهم سفر مخکې د اړیکو نوی ماهیت ته وده ورکړه. له لیدنې مخکې د هیوادونو له خوا څرګندونو د اردوغان د سفر په اړه هیلې زیاتې کړې. دا هم لکه څنګه چې تمه کیده.

ولسمشر اردوغان چې د عراق لخوا ترینه په ډیره ښه توکه ګرم کوربه توب وشو د خپل عراقي سیال عبداللطیف راشد او لومړي وزیر محمد شیاع السوډاني سره يي مهمې لیدنې وکړې. له یو بل سره د لیدو کتو نه وروسته د بغداد په حکومتي ماڼۍ کې د پلاويو تر منځ ملاقاتونه وشول.

  له اړوندو ناستو وروسته په ۲۶ بېلابېلو برخو کې د همکاریو تړونونه لاسلیک شول. د لاسلیک له مراسمو وروسته ولسمشر اردوغان او لومړي وزیر سوډاني هم ګډه مطبوعاتي اعلامیه خپره کړه. دواړو لورو ویلي، چې خبرې اترې په خورا ښه توګه ترسره شوې او اوس به ستراتیژیک مشارکت ټینګ شي. په دې برخه کې د "ګډو همکاریو لپاره د ستراتیژیک چوکاټ تړون" لاسلیکول په ځانګړې توګه مهم و. کله چې موږ د دې تړون فرعي برخو ته ګورو، موږ ګورو چې دا د امنیت، تروریزم سره مبارزه، سوداګرۍ، اقتصاد، د سرحدونو،  اوبو او تعلیم په څیر ساحې پوښي. دا هم ويل شوي چې په دې ټولو اړوندو موضوعاتو د فني خبرو اترو د دوام لپاره به ګډه دایمي کميټه جوړه شي.

 لومړي وزیر سوډاني په خپله وینا کې وویل "موږ نشو کولی د عراق له خاورې څخه په بل هیواد باندې برید ته اجازه ورکړو" او "د عراق او تورکیې امنیت یو نه بیلیدونکی بشپړ دی." سوډاني همدا راز په یوه بیان کې وویل "موږ پر امنیتي همکاریو موافقه وکړه چې د تورکیې او عراق ثبات به تامین کړي."

 دلته، داسې ښکاري چې د PKK ترهګرې ډلې سره مبارزه کې به د پام وړ چټکتیا راشي چې تورکیه یې له عراق څخه غوښتنه کوي. اوس مهال، د بهرنیو چارو وزیر فیدان، د ملي دفاع وزیر یاشر ګولر او د ملي استخباراتو مشر ابراهیم قالن  د خپلو مخاطبینو سره لیدنې ، او ورپسې د "امنیتي میکانیزم غونډو" پروسې ته وده ورکړه.

د ویلو ده چې د پي کاکا ترهګره ډله  د عراق لخوا د یو منع شوي ترهګریز سازمان په توګه اعلان شوی دی. یو ځل بیا د هیوادونو ترمنځ دایمي امنیتي میکانیزم جوړ شو. ویل کیږي چې دا بهیر به د اردوغان د سفر او د سوډاني د اړوندو څرګندونو سره نور هم وده وکړي.

له ترهګرۍ سره د مبارزې ترڅنګ، د پراختیایي لارې پروژې د عملي کولو لپاره د تفاهم یادداشت لاسلیک کول، چې دواړه هیوادونه ورته ستراتیژیک اهمیت ورکوي، یو ډیر مهم پرمختګ و. دا پروژه، چې د د دواړو هیوادونو د ګډو هلو ځلو محصول تورکیه د لویې لارې  او ریل پټلۍ  سره به د فارس خلیج سره ونخلوي. د پرمختیایي سړک پروژه به د سیمه ایز اکمالاتو او ترانسپورت سلسلې په برخه کې یو مهم بدیل وړاندې کړي او د دواړو هیوادونو ستراتیژیک ارزښت به زیات کړي.

د ولسمشر اردوغان دا څرګندونې چې په عراق کې یې له ټولو توکمیزو او فرقه یي جوړښتونو سره په مساوي واټن کې چلند کړی او ټولو ته یې د وروڼو په سترګه کتلي هم مهم دي. تورکيې يو ځل بيا وښودله چې د يوه باثباته عراق په لټه کې ده چې پکې قومي او فرقه ييز توازن وساتل شي. ولسمشر اردوغان دا هم وویل چې د عراق د ثبات لپاره اړینه ده چې د بغداد او د عراق د کردانو د سیمه ایز حکومت  ترمنځ اړیکې سمې وي او ترکمنانو ته هم خپل هغه حقونه ورکړل شي چې دوی یې مستحق دي او په دې برخه کې د تورکیې دریځ په روښانه توګه بیان کړ.

د ولسمشر اردوغان دویم تمځای اربیل و. اردوغان ته په هوايي ډګر کې د نیچروان بارزاني او مسرور بارزاني  لخوا هرکلي وویل وشو. اردوغان اربیل ته د خپل سفر په ترڅ کې د نیچروان بارزاني او مسرور بارزاني او همدارنګه د کردستان دیموکراتیک ګوند  له مشر مسعود بارزاني سره هم وکتل. دواړه خواوې د ۲۰۱۶ راهیسې د لومړي ځل لپاره سره لیدنه وکړه. دا سفر په ځانګړي ډول د عراق په شمال کې د سیمه ایزو حکومت لپاره  د کردستان د وطنپالو ګوند، ترهګریز سازمان PKK او په بغداد کې د ځینو دریځونو لخوا تر فشار لاندې دی ځانګړی اهمیت لري.

پداسې حال کې چې تورکیه د ترهګریز سازمان PKK په وړاندې د لوی ځمکنیو عملیاتو لپاره چمتووالی نیسي، دا تمه لري چې د عراق په شمال کې د سیمه ایزو حکومت  ملاتړ نور هم زیات کړي. د اردوغان د سفر پر مهال د پي کاکا ترهګري سازمان او کردستان د وطنپالو ګوند سره  پر اړیکو هم خبرې وشوې. که چیرې د کردستان د وطنپالو ګوند له ترهګریز سازمان PKK سره ښکیلتیا دوام ومومي، تورکیه به د دې جوړښت په وړاندې پوځي انتخابونه میز ته راوړي.

د پایلې په توګه، عراق ته د اردوغان سفر په خورا حساس وخت کې راځي او د دواړو هیوادونو لپاره د نوي بدلون استازیتوب کوي. په داسې حال کې چې ګډې ګټې او همدارنګه د سیمه ییزو منځګړیتوبونو لوستل به اصلي عوامل وي چې دواړه هیوادونه په ګډه عمل کولو ته وهڅوي، په مهمو موضوعاتو کې به مهم پرمختګونه وي لکه د تروریزم سره مبارزه، د پراختیایي سړک پروژه، د سوداګرۍ حجم زیاتول او د اوبو مسله.