د انرژۍ اجنډا

اټومي انرژي ، په ځانګړي توګه د هغو هیوادونو لپاره چې د طبیعي انرژي محدودې سرچینې لري خورا ارزښت لري. د روسیې او اوکراین وروستۍ جګړې  دا وضعیت په ښکاره ډول څرګند کړ. ډیری هیوادونو چې  د خپلو اټومي بټیو د تړولو  هوډ درلود ددې مودې د غځولو لپاره چمتووالی نیسي.

دې هیوادونو دا  غوره  ګڼلې چې د انرژۍ امنیت ډاډمن کړي. موږ هم ددې اونۍ  د " انرژي اجنډا " پروګرام کې د "د انرژۍ په امنیت باندې د اټومي ځواک اغیزې" په اړه خبرې کوو.

تورکیه هم یو له هغو هیوادونو څخه شمیرل کیږي  چې د اتومي ټیکنالوژۍ خاوندو هیوادونو په کتار کې داخل شي.  تورکیه په پام کې لري چې  د اق قویو اټومي بټۍ د  بریښنا پلانټ لومړی ریکټور په اکتوبر میاشت کې فعال کړي.

د ویلو ده چې د تورکیې د اق قویو  اټومي انرژۍ بټۍ د ساختماني چارو له بشپړیدو وروسته، د ۲۰۲۳ کال د اپریل په ۲۷ مه نیټه  د بریښنا فابریکې ته د تیلو راډونو په معرفي کولو د اټومي بټۍ حیثیت خپل کړ.

دا تاسیسات د ۱۲۰۰ میګاواټو په ظرفیت سره ۴ ریکټورونه لري. د اق قویو اټومي بریښنا پلانټ پلان شوی چې په ۲۰۲۶ کې په بشپړ ظرفیت سره کار وکړي.

د بریښنا فابریکه چې کله په بشپړه توګه فعاله شي وبه کولای شي چې  په کال کې شاوخوا ۳۵ میلیارد کیلو واټ ساعت بریښنا تولید کړي کله چې. دا بټۍ به د تورکېې د انرژۍ ۱۰ سلنه اړتیاوې پوره کړي.

په هرصورت، که څه هم د اق قویو اټومي بټۍ د تورکیې لپاره لومړنۍ بټۍ ده، دا به یوازینی اټومي بټۍ نه وي. په پام کې ده چې په لنډ وخت کې د دوو نویو اټومي تاسیساتو د بنسټ ډبره کېښودل شي، چې یو یې په سینوپ او بل یې په تراکیا کې دی.

د مشهور باور برعکس، د اټومي بریښنا پلانټونه د شنو خونو ګازونه نه خپروي. د دې دلیل لپاره، دا پالن شوی چې د نړۍ په کچه د اټومي ریکټورونو شمیر په زیاتولو سره د شنو خونو ګازونو اخراج په کال کې ۱۷ سلنه کم کړي.

د ۱۹۷۰ لسیزې په لومړیو کې د تیلو بحران سره د اټومي بریښنا د بټیو نصب کول ګړندي شول. هغه هیوادونه چې د تیلو او نورو هایدروکاربن سرچینې نلري اټومي بریښنا بټونو ته مخه کوي ترڅو په دې زیرمو باندې خپل انحصار کم کړي او د دوی د انرژي رسولو امنیت تضمین کړي.

دا مهال په ۳۲ هېوادونو کې ۴۴۱ اټومي ریکټورونه فعال دي او په ۱۷ هېوادونو کې ۵۳ اټومي ریکټورونه تر کار لاندې دي. د اټومي بریښنا په فابریکو کې تولید شوي بریښنا د نړۍ د بریښنا رسولو نږدې ۱۰٪ سره مطابقت لري.

فرانسه په سلو کې ۷۰ د برښنا د تقاضا، اوکراین ۵۱٪، سویډن نږدې ۳۰٪، بلجیم نږدې ۴۰٪، اروپايي اتحادیه ۲۶٪، سویلي کوریا نږدې ۳۰٪، او امریکا ۲۰٪ له انرژۍ د اټومي انرژۍ نه ترلاسه کوي.

کله چې موږ په نړۍ کې د اټومي بټۍ نصب شوي بریښنا ډیټا ته وګورو، امریکا د ۱۰۰ زره میګاواټو د فعال بریښنا فابریکې سره مخکښ دی، پداسې حال کې چې امریکا فرانسه، چین، جاپان او روسیه تعقیبوي.

د اټومي برښنا د بټۍ د نصبولو په شرایطو کې، فرانسه په هر وګړي کې د ۹۴۱ واټو نصبولو سره مخکښ دی، او سویډن د ۸۵۳ واټو سره په دویم ځای کې دی.

نو د اټومي ځواک په کارولو کې په مخکښو هیوادونو کې څومره ریکټورونه شتون لري؟ څومره بریښنا تولیدوي؟

امریکا

امریکا د اټومي انرژۍ په برخه کې مخکښ هیواد دی. په هېواد کې ۹۲ فعال ریکټورونه د برېښنا ۲۰ سلنه اړتیاوې پوره کوي.

په امریکا کې دا مهال دوه ریکټورونه تر کار لاندې دي.

دغه هیواد د اټمي ریکټور ژور مطالعات او پانګوونه ترسره کوي.

په دې وروستیو کې د هیواد د پخوانیو حرارتي برښنا بندونو پر ځای د اټومي تاسیساتو د جوړولو لپاره څیړنې او څیړنې ترسره شوي.

فرانسه

فرانسه د خپل برښنا د تولید ۷۰ سلنه برخه په هیواد کې له ۵۶ اټومي ریکټورونو څخه پوره کوي.

د فرانسې د انرژۍ شرکت EDF د ساتنې پروسې ګړندۍ کړې ترڅو د ژمي په میاشتو کې د لا زیاتو ریکټورونو فعاله شي.

ولسمشر ایمانویل مکرون د ۱۴ نوي اټومي ریکټورونو د جوړولو پلان اعلان کړ ترڅو د فوسیل تیلو انحصار څخه خلاصون ومومي.

هیواد همدا راز پریکړه وکړه چې د کوچني ماډلر اټومي ریکټور (SMR) ټیکنالوژیو کې پانګونه وکړي.

چین

چین د خپلو ۵۴ فعالو اتومي ریکټورونو څخه د بریښنا اړتیا پنځه سلنه پوره کوي.

دا مهال په هېواد کې ۲۲ ریکټورونه تر کار لاندې دي. دلته ۳۸ نور ریکټورونه شتون لري چې چین یې پلانونه تصویب کړي دي.

چین په پام کې لري چې تر ۲۰۲۵ کال پورې هر کال له ۶ تر ۸ اټومي ریکټورونه جوړ کړي او تر ۲۰۳۰ کال پورې په دې برخه کې د نړۍ تر ټولو زیات ظرفیت لرونکی هېواد شي.

چین چې د اپریل په میاشت کې یې د شپږو نویو ریکټورونو د جوړولو منظوري ورکړې وه، په روانه اونۍ کې یې په دوو اټومي بټیو کې د ۴ نویو ریکټورونو د جوړولو منظوري هم ورکړه.

جرمني

آلمان په پام کې درلود چې پړاو په پړاو د اټومي بټیو فعالیت ودروي.

خو په اوکراین کې د روسیې له خوا د جګړې له پیلېدو وروسته، حکومت له روسیې څخه د ګازو په رسولو کې د مداخلې د احتمال په وړاندې چمتووالی پیل کړ.

تېر کال دغه هېواد له ۶ اټومي ریکټورونو څخه د ټولټال برېښنا تولید ۱۲ سلنه برابر کړ.

آلمان د دې تشې د بندولو لپاره بیړني اقدامات کړي دي چې ممکن په ژمي کې د بریښنا تولید کې رامینځته شي.

په دې شرایطو کې، هیواد پریکړه وکړه چې دوه اټومي بټۍ، اسار ۲ په باویریا کې او نیکارویسټیم ۲ په باډن-ورټمبرګ کې په احتیاطي توګه وساتي.

دا د بریښنا فابریکې به د ۲۰۲۳ د اپریل تر نیمایي پورې د بیړني تدابیرو په توګه چمتو ساتل شوي وو.

انګلستان

په هیواد کې ۹ اټومي ریکټورونه فعالیت کوي. دغه ریکټورونه د برېتانیا ۱۵ سلنه برېښنا اړتیاوې پوره کوي.

د انرژۍ له بحران سره، انګلستان د ۳۰ میلیارد پونډو په ارزښت د اټومي بریښنا بټۍ پروژه تصویب کړه.

بیلجیم

په هیواد کې په دوو اټومي بټیو کې ۷ ریکټورونه فعالیت کوي. د اټومي ریکټورونو لخوا تولید شوي بریښنا د هیواد نږدې نیمایي اړتیاوې پوره کوي.

په بلجیم کې د ۲ اټومي بریښنا فابریکو عملیاتي وخت، چې په پام کې وه په ۲۰۲۵ کال کې سرته ورسیږي او وتړل شي خو د انرژۍ بحران عملیاتي موده د لسو نورو کلونو لپاره وغځول شوه

هالنډ

هالنډ چې اوس مهال یو ریکټور لري، په دوو نویو اټومي ریکټورونو کې د پانګونې پلان پیل کړی دی.

پولینډ

دغه هیواد د ۶ ریکټورونو په پلان کولو سره د وړو پیمانه اټومي ریکټور پانګوونې په اړه مطالعات پیل کړي.

هند

په هند کې ۲۲ اټومي ریکټورونه شتون لري. اتومي انرژۍ د هیواد د بریښنا تولید ۳ سلنه چمتو کوي. په هېواد کې د ۸ ریکټورونو د جوړولو کار دوام لري. هند غواړي چې په لسو کلونو کې د خپل اټومي بریښنا تولید درې برابره کړي. دا پلان لري چې ۱۲ نوي ریکټورونه جوړ کړي.

جاپان

اوس مهال په جاپان کې ۳۳ عملیاتي اټومي ریکټورونه شتون لري. ټاکل شوې چې په هېواد کې د ۷ فعالو ریکټورونو ترڅنګ ۹ نور ریکټورونه هم فعال شي. په دې توګه به دغه هېواد د خپلې برېښنا د اړتیا لس سلنه له اتومي انرژۍ څخه پوره کړي.

سویلي کوریا

په سویلي کوریا کې د بریښنا تولید ۲۸ سلنه د اټومي بریښنا بټیو لخوا چمتو کیږي. په داسې حال کې چې په هېواد کې ۲۵ فعال ریکټورونه شتون لري چې ۳ یې تر کار لاندې دي. دغه هېواد په پام کې لري چې تر ۲۰۳۰ کال پورې ۱۰ اټومي بټۍ جوړې کړي. په دې توګه به د برښنا په تولید کې د اتومي ونډه ۳۰ سلنې ته لوړه شي.

حتی د تیلو او طبیعي ګازو بډایه هیوادونه د بریښنا تولید لپاره اټومي انرژي کاروي. اوس مهال په ټوله نړۍ کې د ۵۴ اټومي ریکټورونو د جوړولو کار دوام لري. د اتومي ریکټورونو له جملې څخه ۱۱ یې په چین، ۷ یې په هند او ۴ یې په روسیه کې دي. پر دې سربیره په متحده عربي اماراتو کې ۴ اټومي ریکټورونه، ۴ په جنوبي کوریا، ۲ په امریکا او ۱ په فرانسه کې تر کار لاندې دي.