د ورځنۍ اجنډا تحلیل

د ملي استخباراتو سازمان ۹۷ مه کلیزه په نړیوال جیوپولیټیک کې د تورکیې د مخ په زیاتیدونکي نفوذ او د ځواک متحرکاتو ښکارندويي کوي. هغه بدلون چې د تورکیې د استخباراتو په برخه کې له ۲۰۱۰ کال راهیسې راغلی دی دا کوم کوچنی بدلون او تغیرات ندي. د عرب پسرلي پیل د تورکیې په امنیتي او ستراتیژیک چاپیریال کې د ستر بدلون لامل شو او د هراړخیزو ستراتیژیکو اصلاحاتو اړتیا یې رامنځته کړه. د سوریې د کورنۍ جګړې پیچلتیا په ځانګړې توګه د دولت حیاتي ظرفیتونو پراختیا ته اړتیا پیدا کړه.

د بېلا بېلو متضادو ګواښونو او ترهګرۍ پراخېدو سیمه د استخباراتي جګړې په ډګر بدله کړې ده. په ځواب کې، تورکیې په مهارت سره خپلې پوځي او استخباراتي ستراتیژیو باندې  بیاکتنه وکړه. د ولسمشر اردوغان په مشرۍ، ستراتیژیک لومړیتوبونه بیا تعریف شول او د ملي امنیت او بهرنۍ پالیسۍ اهدافو سره سمون لپاره استخباراتي وړتیاو ته  د پام وړ وده ورکړل شوه.

د تورکیې د سیاسي اقصتادي او ټولنیزو مطالعاتو د بڼسټ ( سیتا ) د بهرني سیاست څیړونو مشر لیکوال پروفیسور ډاکټر مراد یشیل تاش د موضوع په اړه ارزونې کړي چې ستاسې پام ورته رااړوم.

تورکیه په بهرنۍ پالیسي کې د یو غیرې فعال اکټور نه په یو فعاله اکټور  بدلیدل  د پام وړ دی. ولسمشر اردوغان په ملکي او نظامي اړیکو کې د انقلاب په راوستلو سره  د یوې اغیزمنې او مخنیوي نظامي تګلارې په وده کې مهم رول لوبولی دی. د دې ستراتیژیک تکامل کلیدي اړخ د انحصار کمولو او د تورکیې د دفاعي زیربنا په ښه کولو سره د ځان بسیا دفاعي صنعت نوښتونو باندې تمرکز کول دي. د استخباراتي سکټور انقلابي پرمختګونه د دې پراخ ستراتیژیک شرایطو یوه لازمي برخه ده.

د تورکیې د استخباراتو اصلاحات د هاکان فیدان په مشرۍ په څو مهمو پړاوونو کې ترسره شول. لومړی، د استخباراتي اهدافو بیا رغونه وه، د کورني استخباراتو تمرکز څخه یو پراخ او پراخ بهرني استخباراتي ماموریت ته لیږدول. دې اصلاحات د بشري استخباراتو سرچینو پیاوړي کولو ته اړتیا پيدا کړه  او د تورکیې د ملي استخباراتو  عملیاتي ساحه د پام وړ پراخه کړه.

دا د ساختاري بیاکتنې سره تعقیب شو چې یو ډیر همغږي او مدغم استخباراتي اکوسیستم یې رامینځته کړ. د ادارو تر منځ د رول او مسؤلیتونو بیا تعریف کولو د استخباراتو یو ډیر متحد چلند اسانه کړی دی. د ملي استخباراتو ریاست په مستقیم ډول د ولسمشرۍ ماڼۍ پورې تړل اداري عملیات اسانه کړي او د استخباراتو ریاست موثریت يي ډیر کړی  او په یو ځواب ویونکی ادارې باندې بدل کړی دی.

د استخباراتي وړتیاوو په برخه کې تخنیکي پرمختګ د اصلاحاتو د بل بنسټ په توګه په ځانګړې توګه د ترهګرۍ پر وړاندې مبارزه کې راڅرګند شوی دی. د مثال په توګه،  د تورکیې د ملي استخباراتو سازمان د بې پیلوټه الوتکو وړتیاوې د پام وړ تروریستي ډلې کمزورې کړي او په استخباراتي عملیاتو کې یې ستراتیژیک پرمختګ کړی دی.

د نن ورځې نړۍ، چې د ځواک د تحرک بدلول او د جیو پولیټیکل تاو تریخوالي د زیاتوالي ځانګړتیا ده، د ستراتیژیک استخباراتو مهم رول په ګوته کوي. د هایبرډ ګواښونو سره د مقابلې او د راتلونکي سناریو وړاندوینې لپاره د د تورکیې د ملي استبخباراتو سازمان  وړتیا په ملي ، سیمه ایز او نړیوال مرحله کې د تورکیې د ګټو په ساتنه کې خورا مهم دی.

د تورکیې د ملي استخباراتو ریاست د ۹۷ کلیزې په مناسبت، په جوړ شوو مراسمو کې د تورکیې د ملي استخباراتو رئیس  ابراهیم قالن د استخباراتو د پرمختللې استخباراتي عقیدې د پوهیدو په اهمیت ټینګار وکړ. هغه د نړیوالو شخړو مخ په زیاتیدونکي پیچلتیا، د جیو پولیټیکل داستانونو په جوړولو کې د ټیکنالوژۍ اهمیت، او د څو قطبي نړۍ رامینځته شوي نظم ته پاملرنه راجلب کړه. د نوي ځواک مرکزونو او اتحاد جوړښتونو رامینځته کولو په اړه د قالن نظرونه د بدلیدونکي نړیوال منظرې په اړه ژوره پوهه منعکس کوي.

د تورکیې د استخباراتو د نظریې په زړه کې دوه بنسټیز اصول پراته دي: ځان بسیاینه او مخنیوی. قالن د څو اړخیزو ګواښونو په وړاندې د ملي امنیت او حاکمیت په ساتنه کې د دې اصولو په اهمیت ټینګار کوي. په دې شرایطو کې، استخبارات د پراخو ستراتیژیکو وړتیاوو څخه جلا نه دي چې د سایبر امنیت، د اقلیم بدلون، بیولوژیکي ګواښونو، انرژي، خواړه او اقتصادي امنیت په څیر متنوع ساحې د پوښښ لاندې نیسي.

د ګواښونو د وړاندوینې او کمولو لپاره مخنیوی خورا مهم هدف دی. دا طریقه د تورکیې په ټولیز امنیتي دستګاه کې د استخباراتو ستراتیژیک اهمیت پیاوړی کوي.

لکه څنګه چې نړیوال تاوتریخوالی زیاتیږي، په ډیپلوماسۍ کې د استخباراتو رول خورا مهم کیږي. د سوریې، عراق، لیبیا او قره باغ په څیر سیمو کې د تورکیې تجربې د استخباراتو په مشرۍ د ډیپلوماسۍ مخ په زیاتیدونکي اهمیت ښیي. د قالن تر لارښوونې لاندې، استخباراتي ډیپلوماسۍ د لا مهم رول لوبولو لپاره چمتو ده، د غیر متناسب ګواښونو پیچلتیا او د نړیوالو متحدینو پراختیا سره سمون لري.