Күн менен түндүн убактысы эмне үчүн өзгөрөт?

Күн менен түндүн убактысы эмне үчүн өзгөрөт?

Программабыздын бүгүнкү бөлүмүндө жаратылыш кубулушуна токтолобуз, аны космостук деп атасак да болот, анткени ал биздин планетанын көлөмүнөн да ашып кетет. Акылыбыз жеткенден бери байкап, башталгыч класстан бери үйрөнгөн күндүз менен түндүн узактыгы тууралуу билимдерибизди карап чыгабыз.

Байыркы доорлордон бери адамдар күн менен түндүн бирдей эмес узактыгын баса белгилешкен. Алгач кыска күндөрдө жарык менен жылуулуктан көбүрөөк пайда алуунун жолдорун иштеп чыгууга аракет кылган ата-бабаларыбыз убакыттын өтүшү менен бул көрүнүштүн себептерин ойлонушту. Бүгүнкү күнгө чейин сакталып келген көптөгөн тарыхый монументалдык курулуштарда күн менен түн теңелген эквинокс күндөрдүн ыйык деп эсептелинип, жылына эки жолу кайталанган бул абалдын кудайдын белгиси деген ишеним кеңири тараган.

Анда эмне үчүн күн менен түндүн узактыгы тынымсыз өзгөрүп турат? Бул көрүнүштүн негизги себеби биздин жердин огунун кыйшаюусу болуп саналат. Октук кыйшаюу планетанын пайда болушу учурундагы ар кандай өз ара аракеттешүүлөрдүн натыйжасында келип чыгат. Жердин пайда болушун камтыган Күн системасынын жалпы калыптануу процессинде планеталардын жана башка асман телолорунун көбү айлануучу диск түрүндөгү материя булутунан турган. Бул дисктеги кагылышуулар, гравитациялык өз ара аракеттешүүлөр жана ушул сыяктуу факторлор планеталардын орбиталарын жана айлануу окторун аныктаган. Биздин планетанын огу ушул калыптануу процессинде аныкталган жана белгилүү бир жантайыңкы бурчта бекитилген.

Белгилүү болгондой, Жерибиз өзүнүн жантык огунун айланасында айлануу менен бирге, Күндү да айланат. Айлануу кыймылы бир күндү, ал эми тегеренүү кыймылы бир жылды түзөт. Бул кыймылдардын натыйжасында күн нуру ар кайсы аймакка ар кайсы бурчта тийип, күндүн узактыгы, күн менен түндүн узактыгы ар кандай болот. Анткени Жердин огунун кыйшаюусу күн нурунун жерге түшүүчү бурчуна таасирин тийгизет. Жер өз огунда кыйшайгандыктан, күн нуру жыл бою ар кайсы мезгилде ар кандай бурчта тийип турат. Ошол эле жагдай күндүз жерге жеткен күн нурунун көлөмүнө да таасирин тийгизет. Ошондуктан кышында күн кыска, түн узун болот.

Экватордун айланасында күн менен түндүн узактыгы жыл бою салыштырмалуу туруктуу бойдон калат, анткени күн нуру Жердин эңкейишинен улам бул аймактарга вертикалдык бурчта тийет. Бирок, биз уюлдарга карай жылган сайын мезгилдерге жараша күн менен түндүн узактыгында кыйла олуттуу өзгөрүүлөр байкалат. Ошентип, «Планетабыздын огу кыйшайгандыктан жана бул эңкейүү ар кайсы мезгилде ар түрдүү көлөмдө күн нурун алуубузга себеп болгондугуна байланыштуу күн менен түндүн узактыгы өзгөрүп турат» деп сөзүбүздү бүтүрүп, баарыңыздарга амандык тилейбиз.