dunya iqtisadi: qayta hasil bolidighan énérgiye

türkiye awazi radiyosi: döletler, birla énérgiye menbesige béqinip qalmasliq üchün, énérgiye menbelirini köp xillashturush we orunbasar énérgiye menbeliridin paydilinish boyiche siyasetlerni otturigha qoymaqta. yéqinqi 20 yil ichide bolupmu qayta hasil bolidighan énérgiye türliri köpiyishke bashlidi. «tebiiy menbelerdin chiqidighan, izchil halda qayta hasil bolidighan bir xil énérgiye menbesi» dep izahlinidighan qayta hasil bolidighan énérgiyeni bashqa énérgiye menbeliridin ayrip turidighan tüp alahidilik, tebiiy tereqqiyat musapiside özini yéngilishi we yoqap ketmeslikidur.

qayta hasil bolidighan énérgiye menbeliri quyash énérgiyesi, shamal énérgiyesi, yer issiqliq énérgiyesi, su énérgiyesi, biyomassa énérgiyesi, yadroning birikish réaksiyesi énérgiyesi, déngiz – okyan énérgiyesi we hidrogén énérgiyesidin teshkil tapidu. qayta hasil bolidighan énérgiye menbeliri keng imkaniyetke ige bolsimu, dunya miqyasida istémal qiliniwatqan énérgiye türliri ichide tashqatma énérgiyesi aldinqi qatardin orun almaqta. biraq, yéqinqi mezgillerde sélinghan mebleghler we téxnologiyelik ilgirileshler, qayta hasil bolidighan énérgiye istémali nisbitini barghanche kücheytmekte.

2015 – yiligha kelgende dunya miqyasida qayta hasil bolidighan énérgiye menbelirige sélinghan mebleghlerge qaralghinida, bu sahede xitayning aldinqi qatarda turidighanliqi közge chéliqidu. xitaydin qalsa, amérika qoshma ishtatliri, yaponiye, engliye we hindistan kélidu. qayta hasil bolidighan énérgiye dunya éléktir ishlepchiqirishidimu alahide muhim orunda turidu. nöwette dunya éléktir istémalining %23.7 ini qayta hasil bolidighan énérgiye menbeliri teshkil qilidu.

qayta hasil bolidighan énérgiye istémalining dunya miqyasida süret bilen küchiyiwatqanliqi namayan bolmaqta. biraq, qayta hasil bolidighan énérgiyening nuqtiliq énérgiye istémali ichidiki éshish nisbiti mölcherdin töwen bolmaqta. buning tüp sewebige qaralghinida, tereqqiy tapqan döletlerde énérgiye telipi éshish nisbitining asta bolushi we mewjut üstqurulmining yéngilinishigha köp waqit kétiwatqanliqi؛ tereqqiy qiliwatqan ellerde bolsa, tashqatma énérgiyesining énérgiye istémalida asasiy orunda turushi ikenlikini körüwalghili bolidu.

buning bilen birlikte, dunyadiki her qaysi döletler énérgiye siyasetlirini qayta hasil bolidighan énérgiye istémalini ashurush we bu sahediki téxnologiyelirini ilgharlashturushni chöridigen halda shekillendürmekte. bu ehwal, qayta hasil bolidighan énérgiye istémalining omumlishishi nuqtisidin muhim hésablinidu.

istémal qiliwatqan énérgiyesining köp qismini sirttin sétiwalidighan türkiyede bolsa, bolupmu yéqinqi 15 yilliq jeryanda qayta hasil bolidighan énérgiye saheside körünerlik ilgirileshler hasil qilindi. tashqatma énérgiyesi istémali eng yuqiri nuqtilarda boluwatqan türkiyede, énérgiye siyasiti, döletning énérgiye éhtiyajini yerlik énérgiye menbeliri arqiliq qamdap sirtqa béqinip qélishni azaytish, énérgiye menbelirini köp xillashturup uzun mezgillik énérgiye istémalini kapaletke ige qilish we énérgiye ishlepchiqirish – istémal qilish netijiside muhitqa yetküzülgen ziyanlarni eng töwen derijige chüshürüshni chöridigen halda shekillenmekte.

2002 – yili qayta hasil bolidighan énérgiye menbeliri küchi 12 ming 277 mégawat bolghan türkiyening 2016 – yili küchi %171 éship 33 ming 352 mégawatqa yetti. lékin, omumiy éléktir ishlepchiqirishining %10 ge yéqinini (su éléktir énérgiyesi ishlepchiqirishidin bashqa) qayta hasil bolidighan énérgiye menbeliridin alidighan türkiyening, bu menide nishanigha yétish üchün bésip ötüshi kérek bolghan uzun bir yolning barliqi otturigha chiqmaqta.

türkiye jaylashqan orni nuqtisidin qayta hasil bolidighan énérgiye imkaniyiti jehette nahayiti köp ewzellikke ige bolsimu, qayta hasil bolidighan énérgiye istémali téxi yéterlik derijide emes. qol – ilkidiki imkaniyetlerdin köngüldikidek paydilinalmasliqining arqisida chiqim we qanuniy belgilimilerdiki yétersizlik yatidu. döletning énérgiye importidiki küchlük béqindiliqi nezerge élinghinida, mewjut qayta hasil bolidighan énérgiye imkaniyetlirining istémalgha sunulushi aldimizdiki mezgillerde türkiye üchün nahayiti muhim hasilat bolup qalidu.

énérgiye éhtiyajining %70 ge yéqinini chettin import qilidighan bir dölet bolghan türkiye, tashqatma énérgiyesige bolghan béqindiliqini azaytishi we qayta hasil bolidighan énérgiye bilen menbelirini köp xillashturushi kérek. uzun kélechekte türkiyening énérgiyede chetke béqinishini we énérgiye chiqimini körünerlik derijide azaytidighan qayta hasil bolidighan énérgiye؛ milliy daramet, emgek küchi yaritish, sélinma dégendek köpligen sahelerde türkiyege payda élip kélidu.

buning bilen birlikte, énérgiye menbelirining köp xillashturulushi we uning bilen kélidighan énérgiye yetküzüsh bixeterlikining kapaletke ige qilinishidimu qayta hasil bolidighan énérgiye muhim bir orunbasar yaki tengdash menbe süpitide otturigha chiqmaqta. qayta hasil bolidighan énérgiye téxnologiyeliri saheside bazirini kéngeytishi shundaqla éshiwatqan istémal bilen birlikte türkiye, énérgiye sodisida merkez dölet bolush yolida muhim bir qedem tashlighan bolidu.