süriye türkmenliri üchün yéngi dewr

türkiye awazi radiyosi: süriye öktichilirining muhim bir qismi hésablinidighan süriye türkmenliri mejlisi yéqinda omumiy kéngesh yighini chaqirip, yéngi bashqurush heyitini saylap chiqti. bu munasiwet bilen, biz bu heptiki pirogrammimizda, süriye türkmenliri üchün yéngi dewr we bu yéngi dewrning türkiyening tashqi siyasitige körsetküsi tesiri heqqide toxtilip ötimiz.

türkiye jumhuriyitining yardimi astida qurulghan süriye türkmenliri mejlisi 10 – 11 – féwral künliri enqerede 4 – nöwetlik omumiy kéngesh yighini chaqirdi. heleb, lazqiye, hama – humus, demeshq – golan, reqqe qatarliq rayonlardin kelgen wekillerdin we üch siyasiy partiyening ezaliridin teshkil tapqan 360 türkmen wekil aldi bilen 42 kishidin teshkil tapqan mejlis ezalirini saylap chiqti. andin bu 42 eza mejlisning yéngi bashliqini saylap chiqti.

mejlis ezaliri otturisida ötküzülgen saylam netijisige asasen, doktor muhemmed wejih jüme süriye türkmenliri mejlisining 4 – bashliqi boldi.

süriye jughrapieside yashawatqan eng qedimki xelqlerdin biri bolghan türkmenler 7 – esirdin buyan rayonda yashap kelmekte. türkmenler süriyening herqaysi jaylirigha tarqilip ketken bolup, heleb, lazqiye – idlib (bayirbujaq), humus, hama, tartus, reqqe, dire, demeshq we golan rayonlirida öz mewjudiyetlirini saqlap kelmekte. süriye türkmenliri bügünki künde qanchilighan esirlerdin buyan yashap kéliwatqan zéminlirini we kimliklirini saqlap qélish üchün hayat – mamatliq  küresh qilmaqta.

türkmenlerning kürishi 2011 – yili xelq qozghilangliri bilen birlikte beshshar esed hakimiyitining dölet térrorizmigha qarshi bashlandi. 2011 – yildin buyan beshshar esed hakimiyiti liwan chégrasidiki, helebtiki, bayirbujaqtiki, hama we humustiki türkmen olturaq rayonlirini köp qétim bombardiman qildi. bu hujumlar netijiside yüz ming etrapida türkmen hayatidin ayrildi.

türkmenlerning bayan qilishiche, tutup kétilgen we iz – déreksiz yoqap ketken türkmenlerning sani qanche on minggha yétidiken.

 türkmenler uzun muddet térrorluq teshkilati daéshqa qarshi  küresh qildi. hazirmu yene bir térrorluq teshkilati bolghan p k k / p y g ge qarshi  küresh qiliwatidu. ilgiri daésh bilen toqunushqan türkmen küchlirining bölünüshidin paydilanghan p k k / p y d qolgha kirgüzgen jaylarda yashawatqan türkmen, ereb we kord puqralarni köchüshke mejburlidi, qarshi chiqqanlarni öltürdi. bügünki kündimu türkmenler térrorluq teshkilati p k k / y p g zorluq – zombuluq qilip tartiwalghan yerlerning tekrar öz igilirige qayturulushi üchün  küresh qiliwatidu.

türkmenler süriyede qanchilighan esirlerdin buyan süriye xelqidin ayrim bir xelq süpitide öz mewjudiyetlirini dawamlashturup kelmekte. süriyede türk tilida sözlishidighan texminen bir yérim milyon türkmen bar bolup, türk tilini untup qalghan türkmenler bilen qoshqanda, süriyediki türkmen nopusi 3 yérim milyongha yétidu. türkmenlerning mewjudiyitini hem türk impériyeliri arxipliri hem firansiyening qorchaq hökümiti arxiplirimu ispatlimaqta. türkmenler uzundin buyan kishilik hoquq depsendichiliklirige, qetliamlargha duch kelmekte hemde medeniyet heq – hoquqliridinmu mehrum qilinmaqta. bu ehwalgha emdi xelqara jemiyetmu jiddiy inkas qayturushi kérek.

türkmenler nöwette sahede her türlük térrorizmgha qarshi pütün küchi bilen  küresh qiliwatidu. hazirqi weziyette türkmenler ayrim bir millet süpitide söhbet üstilige olturushni hemde öz teqdirini özlirini belgileshni we heq – hoquqlirini özliri qoghdashni telep qilmaqta.

 elwette türkmenler süriye öktichiliri ichide oxshimighan sahelerde wekillik qilinmaqta. bu sahelerde türkmenlerning heq – hoquqlirini qoghdashqa nahayiti zor tirishchanliq körsitiliwatqan bolsimu, lékin yéterlik bolmaywatidu. shunga, mesilining üzül - késil hel qilinishi üchün türkmenlerningmu ayrim bir millet süpitide söhbet üstilige olturushigha toghra kélidu.

 süriyede keng dairilik bir siyasiy charining tépilishi üchün tashlinidighan barliq qedemlerning uzaq mezgillik muweppeqiyet élip kélishi, dölettiki barliq tereplerge bérilidighan qanuniy salahiyetning saghlamliqigha baghliqtur. bu menidin élip éytqanda, süriyening zémin pütünlükining qoghdilishi pirinsipi dairiside türkmenlerge tüzüp chiqilghusi yéngi asasiy qanun ichide süriyediki mewjudiyitini éitrap qilidighan we kapalet astigha alidighan bir qanuniy salahiyet bérilishi lazim. bu nuqtida, süriye türkmenlirige «döletni qurup chiqquchi milletlerdin biri» salahiyiti bérilishi, kirizisning üzül - késil hel qilinishida muhim rol oynishi mumkin.

türkmenler süriyede ereblerdin qalsa nopusi eng köp ikkinchi chong millet hésablinidu. süriye türkmenliri süriyede eng köp ziyangha uchrighan mezlum milletlerdin biridur. derweqe, türkmenlerning héchqachan étnik / diniy térrorluq teshkilatliri bilen munasiwet ornatqini yoq. shunga, hemishe süriyening zémin pütünlükini qoghdap kéliwatqan süriye türkmenlirining heqliq telepliri del jayida we qanunluqtur. süriyede we pütkül ottura sherq rayonida türkmenlerning zamaniwi, gherbning qimmet ölchemlirige we démokratik ölchemlerge sadiq hem laiq (din bilen hakimiyet tüzülmisige ayrip qaraydighan) bir millettur.

xelqara jemiyet yardem bergen teqdirde, türkmenler hem ottura sherqte hem süriyede démokratik we laiq bir tüzüm ornitish üchün türtkilik rol oynishi mumkin. türkmenler melum küchke érishken teqdirde, hem qoralliq  küreshte hem pikriy  küreshte selefiy/ tekfirji / jihadist teshkilatlarni meghlup qilalaydu. shuning bilen, yawropa qitesimu hem köchmenler éqinidin hem selefiy/ tekfirji / jihadist teshkilatlarning xewpidin saqlinip qalalaydu.