israiliyening ghezze ishghaliyitining ziyni ashmaqta

«küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning tashqi siyaset tetqiqatchisi jan ajun teripidin teyyarlanghan «israiliyening ghezze ishghaliyitining ziyni ashmaqta» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

***** ** **** *** *** ****

israiliyening ghezzeni ishghal qilishqa urunushi we qirghinchiliqi üchinchi éyigha qedem qoydi. ghezzediki éghir insani ölümlerdin bashqa yene rayon xaraktérlik dinamiklar bilen xelqara siyasetlermu chongqur tesir körsitishni dawamlashturmaqta. israiliye we uning asasliq qollighuchisi amérika barghanséri yalghuzlashmaqta. xusiylarning bab el mendeb boghuzi we qizil déngizda israiliye portlirigha mal toshuydighan paraxotlarni hujum nishani qilishqa bashlishi bilen urushning tesiri téximu éghir hés qilinishqa bashlandi. ukraina sépide bolsa, rusiye pursettin paydilinip utuqlirini ashurmaqta. gherb ittipaqining birla waqitta ikki toqunushni teng qollash iqtidari heqqide éghir gumanlar peyda bolushqa bashlidi. ‎

bab el mendeb bilen qizil déngizda dunya tiransportining texminen %12-11 bu liniye arqiliq emelge ashidu. shuningdek  néfit tiransiportimu yene bu liniye arqiliq dawamlashmaqta. bolupmu yawropa bilen asiyaning eng yéqin liniyesi del mushu yerde. rayonning tiransport  ul- eslihelirimu buninggha mas halda layihelengen ehwalda. israiliyening ghezzediki qirghinchiliqigha qarshi, yemendiki xusiylar (yeni ensarullah herikiti) israiliyege jeng élan qilip, özlirining israiliye portlirigha baridighan her bir paraxotqa hujum qilidighanliqlirini jkarlighandin kéyin, chong paraxotlarning keyni-keynidin hujumgha uchrawatqanliqini körüshke bashliduq. xusiylar pat- pat kamikazé uchquchisiz ayropilan we bashqurulidighan bombilar bilen paraxotlargha hujum qilsa, bezide biwasite paraxotlarni bésip, musadire qilghan ehwallarmu bar. dunyadiki eng chong déngiz tiransport shirketliri bu liniyedin mangmaydighanliqini élan qildi. bashqa yol süpitide, ümid tumshuqi etrapini aylinip ötüsh muzakire qilinmaqta. emma, bundaq bolghanda munasiwetlik mallarning kem dégende ikki hepte kéchikidighanliqi we tennerxiningmu zor derijide éship kétidighanliqi melum. bu israiliyege nisbeten éghir tehdit bolghandek, öz nöwitide yene yershari sodisi we yawropaning teminlesh bixeterlikigimu éghir tehdit hésablinidu.

amérika, ispaniye, engliye we behreyn qatarliq döletlerdin teshkil tapqan bir déngiz armiye qismi qurup bu tehditni eng töwen chekke chüshürüshni oylashmaqta. lékin, xusiylarning rehbiri abdulmelik elxusining bayanatlirida körünginidek, hem xusiylarning hem xusiylarning arqisidiki asasliq qollighuchisi bolghan iranning arqigha chékinish niyiti yoqtek qilidu. hawa herikiti élip bérishningmu xusiylarni tosup qalalishi anche mumkin emes.

qizil déngizda bu ishlar yüz bériwatqan peytte, ukrainaning aldinqi sépidimu muhim özgirishler yüz berdi. rusiye kündin-künge bélikini küchlendürdi. ukrainaning bolsa, gherbtin wede qilinghan yardemge érishelmeywatqanliqi melum. amérika palatasi yéngi yardemlerni qilishni xalimay kelmekte. israiliyeni herbiy, siyasiy we iqtisadiy jehettin qollap quwweetlewatqan bolsimu, gherb döletlirining ukrainagha yardem bérish sewiyesi töwen chekke chüshüp qalghan weziyette.  bundaq weziyet dawamlishalaydighandek emes.

bu arqa körünüshte, israiliye-ghezze liniyesi we ukraina-rusiye liniyeside urush toxtitish chaqiriqliri téximu küchiyidighandek qilidu. lékin, nétanyahudin kelgen signallar uzun muddetlik urush toxtitishqa yéqin kelmeydighanliqini otturigha qoymaqta. bu yerde israiliyening yeklinishi we amérikaning israiliyege bésim ishlitishi qismen netije bériishi mumkin, emma ghezzediki qirghinchiliqning yene bir mezgil dawamlishidighanliqini perez qilishqa bolidu. ukrainaning bolsa, rusiye bilen hazirqi herbiy meydan réalliqigha asasen muzakire üstilide olturushi  bir tallashtek qilidu. bu nuqtidiki zorlashlar we téngishlarni  zélénskiy hökümitining qobul qilsh-qilmasliqi téxi namelum.