космографийә

ататүркниң түркийә тарихидики тунҗи астрономийә китабини йаздурғанлиқини вә ай шаридики бир ойманлиққа ататүркниң исми қойулғанлиқини биләмсиз?

түркийәниң мустәқиллиқ уруши ғәлибә билән ахирлашқанда, түркийә хәлқи үчүн йепйеңи бир күрәш басқучи башланғаниди. түркийә бир тәрәптин, иқтисадий қийинчилиқларға қарши күрәш қилса, йәнә бир тәрәптин, илим-пән вә сәнәт саһәсини тәрәққий қилдуруш йолида наһайити муһим хизмәтләрни ишләвататти. бу даиридә, оқуғучиларни чәт әлгә оқушқа әвәтип, заманиви дөләтниң асасини мустәһкәмләвататти.

бу дәврдә кишиләр астрономийәниң немә икәнликини билмәйтти. ататүрк илим-пәнгә йүзләнгән, алға интилишчан бир дөләт әрбаби иди. шуңа у сорбонне университетида авийатсийә инженерлиқи кәспидә оқуған пирофессор доктор әли йардин астрономийә китаби йезишини тәләп қилиду. дунйа тарихида бир дөләт әрбабиниң астрономийә китаби йаздурғанлиқи һәққидә буниңдин башқа һечқандақ мисал йоқ.

пирофессор доктор әли йарниң бу китаби пүткүл дунйа зор иқтисадий киризисқа қарши күрәш қиливатқан 1929-йили тунҗи қетим нәшр қилинип, толуқ оттура мәктәпниң 3-йиллиқида мәҗбури дәрслик сүпитидә оқутушқа башлиниду.

 бу китабта пәсилләрниң шәкиллинишидин тартип қара өңкүрләрниң шәкиллинишигичә, аристотелдин тартип коперник вә галилейғичә болған барлиқ муһим алимларниң көз қарашлири, қуйаш системисидин тартип саман йоли хәритисигичә болған интайин муһим учурлар оттуриға қойулиду. шундақла ай шари хәритилири, сәййариләр, йултузлар топи, телескоплар, һәтта ай шаридики бир ойманлиқ һәққидә мәлумат берилиду.

галлерда туғулуп өскән әнгилийәлик алим доктор һаг перси вилкинс  ататүрға болған чоңқур һөрмити йүзисидин,  1956-йили ай шаридики чоң бир ойманлиққа ататүркниң исмини қойиду.