salametlik, sayahet we türkiye - 22
türkiye awazi radiyosi: türkiye géotérmal menbirliri jehettin dunyaning sanaqliq döletliridin biri. shipaliq sularda yuyunush, arishanglardin behrimen bolush, bu tupraqlarda minglarche yillardin buyan üzlüksiz dawamliship kéliwatqan bir enene dések hergizmu xata bolmaydu. bügünki pirogrammimizda tonushturulidighan kütahyamu, tarixtin buyan arishangliri bilen shöhret qazinip kéliwatqan hemde insanlargha shipa tarqitiwatqan bir sheher.
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
olturaqlishish tarixiy étibari bilen 7 ming yilliq tarixqa ige bolghan kütahya, gherbiy anadolu rayonigha jaylashqan. türkiyede kütahya déyilgen haman aldi bilen ademning köz aldigha kélidighini shöhriti pütkül dunyagha por ketken kütahyaning sapal qachiliridur. nurghunlighan medeniyetler yashap ötken kütahyada sapalchiliqning tarixiy nahayiti uzungha sozulidu. marmara, ege we ottura anadoluning ulash nuqtisidiki kütahyaning sapal qachilirigha oxshashla dunyagha dangliq yene bir meniwi bayliqi bolsa shipaliq suliridur. kütahyaning herqaysi jaylirida dégüdek özgiche alahidiliklerge ige térmal su menbeliri bar. türkiyede ministirlar kéngishining qararigha asasen élan qilinghan 65 térmal sayahet merkizidin 8 i kütahyadidur. wilayetning chégriliri ichidiki térmal sular, rématizmdin palech késelliklirige, ayallar késellikliridin nérwa késelliklirigiche bolghan nurghunlighan késelliklerge shipa bolup, yerlik we chetellik bimarlargha shipa tarqatmaqta.
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
kütahyaning meshhur arishangliridin biri yonjali yézisigha jaylashqan we yézining nami bilen atilidighan yonja arishangliridur. sheher merkizidin 16 kilométir yiraqliqtiki arishanglar, 500 dönümlük yerde sozulup yatidu. arishangning 42 giradus etrapidiki süyining, qétip qélish we boghum xaraktérlik rématizm qatarliq boghum yallughi késelliklirige shipa bolidighanliqi bilinidu. yonjali arishanglirining xuddi özige oxshashla meshhur bir epsanisi bar. uzun yillardin buyan qulaqtin qulaqqa anglinip kéliwatqan bu epsanige köre, yonjali, kirazli téghining étikide, yerdin qiziq su qaynaydighan bir patqaqliq süpitide bilinidiken. selchuqiylar impériyesi dewride, 13 - esirde sultan 2 - alaattin keykubatning gülümser xatun isimlik késel bir qizi bar iken. yash waqtida qotur késellikige giriptar bolghan gülümser xatunning késili kündin künge yamanliship kétishke bashlaptu. bir küni qotur bir tülkining yonjalidiki patqaqqa kirgendin kéyin quturining saqayghanliqini körgenler, ehwalni sultangha melum qiliptu hemde gülümser xatunni bu yerde yuyundurushqa teklip qiliptu, shu chaghqiche yégane qizining késilige shipaliq izdepmu héchqandaq chare tapalmighan sultan nailaj bu teklipni qobul qiptu. gülümser xatun yonjalining issiq sulirida yuyunuptu. bir mezgil yonjalida qélip, ene shu yosunda dawalinishni dawamlashturghandin kéyin, palech süpitide barghan yoljalidin sellimaza saqayghan halda öyige qaytiptu. sultan, bashqa insanlarningmu buningdin behrimen bolushi üchün yonjalida kölcheklik nahayiti chong bir hammam bilen jame yasatquzuptu. yonjalidin ötken – kechkenlerning, ötmüshtining izliri mana men dep közge chéliqipla turidighan bu tarixiy hammam bilen jameni ékiskursiye qilishigha erziydu.
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
ilija arishangimu kütahya chégriliri ichidiki arishanglardin biri. kütahyaning 21 kilométir sherqige jaylashqan ilija arishangi, etrapi qarighay ormanliqliri bilen qaplanghan, hawasi yaxshi, mol oksigénliq aramgah hésablinidu. «harlek» depmu bilinidighan arishang sulirining qiziqliqi 25 - 43 giradus kélidu. arishang sulirining rématizm, tére, nérwa, ayallar, jiger, börek we öt xaltisi késelliklirige shipa bolidighanliqi bilinidu. buningdin bashqa yene, qoshumche dawalash süpitide, yellik boghum aghriqi, uyqusizliq, bel aghriqi we sunuq qatarliqlarghimu alahide tewsiye qilinidu.
nurghunlighan shipaliq su menbelirige ige kütahyaning üchinchi térmal merkizi, simaw nahiyesidiki «eynal arishangliri» bolup, 17 - esirde yashap ötken türk seyyah ewliya chelebi, «sayahetname» namliq eslimiside, eynal toghruluq melumat bérip, «nurghunlighan arishanglarni kördüm, biraq héchqaysisi eynal arishanglirigha oxshimaydiken, bundaq arishanglar belki yer yüzide mewjud bolmisa kérek» dégen. kütahyaning gherbiy jenubida, simawdin 4 kilométir yiraqliqqa jaylashqan eynal arishangliri hazirmu xuddi 400 yil burunqigha oxshashla nahayiti jezbidarliqtur. arishangning 70 - 90 giradusluq qiziqliqtiki suliri, kaltsiy, natriy, bikarbonat we sulfat qatarliqlarni öz ichige alidu. eynalning mol ménérallarni öz ichige alidighan shipaliq sulirida saqaymaydighan birermu késel bolmisa kérek. mutexessisler, rématizm, sozulma xaraktérlik bel aghriqi we boghuq késelliklirini, ménge we nérwa opératsiyesidin kéyin eynal arishanglirining suliirida yuyundurush arqiliq qoshumche dawalashning nahayiti zor ehmiyetke ige ikenlikini tekitleshmekte. buningdin bashqa yene, eynal arishanglirining shipaliq sulirining tére, börek, olturghuch söngek nérwisi aghrish, jahil temretke we ayallar késelliklirige shipa bolidighanliqini eskertishmekte.
eynal arishanglirining suliri peqet shipa tarqitipla qalmastin yene, simaw nahiye merkizining issinishidimu muhim rol oynimaqta. géotérmal énérgiye rayonida turalghu we parniklarning issitilishida keng kölemde ishlitilmekte.
