Energetikağa bay illär öçen Törkiyä nigä ähämiyätle?

Törkiyä Awraziya häm Yaqın Könçığıştağı ênergiyä rezervlarınıñ barısınıñ diyärlek Awrupağa açılu noqtasında urnaşa. Şuña kürä ilne ênergiyä üzäge yasaw proyekti başlandı. Älege qısalarda Trakiyada ênergetika stanśiyäse tözelä. Monnan tış, İstanbulnıñ Ataşähär rayonındağı Finans üzägendä ênergetika birjası açu da planlaştırıla. Bu proyekt belän Törkiyä tabiğıy gaz häm neft’ öçen tranzit il genä bulmayaçaq.  Ul ênergetika säwdäsen turidan-turı alıp baruçı däwlätkä äwereläçäk.

Äytep ütelgän proyektta Törkiyäneñ tirä-yünendäge barlıq illär urın alırğa teli. Çönki çığanaqqa iyä bulu ğına tügel, aluçılarnıñ sanın arttıru da şundıy uq ähämiyätlä iyä.

Ğıyraq: İl yaqınça 150 milliard miçkä neft’ rezervı belän dön’yanıñ 9nçı zur qara altın yatmalarına iyä. Tabiğıy gazı isä dön’yadağı rezervlarnıñ 1,9%ın täşkil itä. Ğıyraq belän Türkiyä bergä alıp baruçı “Üseş yulı” häm “Fav portı” proyektları xalıqara kon’yunkturada zur täêsir yasayaçaq. 2028nçe yılğa tögällärgä planlaştırılğan proyekt Süäyeş kanalı häm Ömet borını sızıqlarına tağın berne östäyäçäk. Ğıyraqta çığarıluçı uglevodorod resurslarınnan tış Farsı qultığı regionı energetika çimalları da Törkiyä aşa Awrupa häm Könçığış Urta diñgezgä cibärelä alaçaq. Üseş yulı proyektı tögällängännän soñ Ğıyraq häm Törkiyä arasında yaña tabiğıy gaz häm neft’ ütkärgeçläreneñ dä tözelüe kön üzägenä basaçaq.

İran: Tähran idaräseneñ yaqınça 156 milliard miçkä neft’ rezervı häm 34 trillion kubometr tabiğıy gaz yatmaları bar. Törkiyä belän İran arasında xäzerge waqıtta yılına urtaça 6 milliard kubometr tabiğıy gaz qudıruçı ütkärgeç bar. Läkin İran citäkçelege tabiğıy gazın Törkiyä aşa Awrupağa cibärü mäs’äläsendä bik xäwäsle. Ênergetika üzäge qorılğannan soñ ilneñ Awrupağa neft’ satu öçen Törkiyäneñ işegen şaqıyaçağı şöbhäsez.

Azärbaycan: İlneñ zamança texnologiyälär belän dälillängän 1,5 milliard tonna neft’ häm 2,2 trillion kubometr tabiğıy gaz rezervı bar. Xäzerge waqıtta bulğan ütkärgeçlär liniyäse aşa Törkiyägä yılına 12 milliard kubometr zäñgär yağulıq qudıra. Bu gaznıñ 6 milliard kubometrı Awrupa illärenä cibärelä. Ütkärgeçneñ sıydırışlılığın kiläse yıllarda 2 tapqır arttıru häm yaña ütkärgeçlär tözü uylanıla.

Rusiyä: Yaqınça 38,9 trillion kubometr tabiğıy gazğa iyä il dön’yada älege yağulıqqa iñ bay däwlät. Monnan tış, ul 107 milliard 804 million barrel’ neft’ rezervı belän dön’yada altıncı urında. Rusiyä Törkiyädäge ênergetika üzägeneñ töp täêminatçısı bulırğa teli. “Tön’yaq Ağım” ütkärgeçeneñ suğış arqasında tuqtap qaluı Mäskäwneñ yözen tulısınça Törkiyägä boruına säbäpçe buldı. Älege yul belän ul Ukraina aşa yağulıq qudırudan tulısınça baş tartaçaq häm Törkiyä aradaşlığı belän êş itäçäk. Rusiyä “Törek ağımı-2” proyektın da tormışqa aşırırğa planlaştıra.

Törekmänstan: 15 trillion kubometr rezervı belän iñ küp tabiğıy gaz yatmalarına iyä 4nçe däwlät buluı farazlana. İl yılına 100 milliard kubometrğa yaqın zäñgär yağulıq çığara. Törekmänstan anıñ küp öleşen Qıtayğa sata. İl şuna kürä çığanaq törleländerü maqsatı quya. Küptän tügel Törkiyä belän Törekmänstan arasında tabiğıy gaz xezmättäşlege kileşüe imzalandı. Qatar: İlneñ tulayım neft’ rezervınıñ 25,2 milliard miçkä buluı farazlana. Tabiğıy gaz isä 24,7 trillion kubometr. Qatar - Awrupağa zur külämdä zäñgär yağuluq satuçı berdänber Farsı qultığı däwläte. Ul Ğıyraqnıñ “Fav portı” proyektın dürt küz belän kötä. Qatar anıñ yärdämendä tabiğıy gaz häm neften transportlaw bäyäsen töşeräçäk.  

Soğud Ğaräbstanı: İl neft’ rezervı iñ küp bulğan däwlätlär isemlegendä ikençe urında. Anıñ 266 milliard miçkä qara altın yatmaları bar. Köndälek yaqınça 10 million barrel’ neft’ çimalı çığaruçı il anıñ 7 millionın çitkä sata. Soğud Ğaräbstanı, monnan tış, 9 trillion kubometr tabiğıy gaz rezervına iyä. Ul da Ğıyraqtağı “Fav portı” häm Törkiyä aşa Awrupağa açılunı ciñelläşterüçe “Üseş yulı” proyektları belän yaqınnan qızıqsına.  

Könçığış Urta diñgez: Xäzerge waqıtta Kön’yaq Kipr Grek idaräseneñ ber’yaqlı adımnarı arqasında zur bäxäslärgä säbäpçe bulğan Könçığış Urta diñgezdä 1,7 milliard miçkä neft’, 3,5 trillion kubometr tabiğıy gaz yatmaları barlığı farazlana.