NATO sammitı häm törek-amerikan mönäsäbätläre

Bryussel’dä oyıştırılğan NATO sammitı qısalarında iñ küp qızıqsınu uyatqan mäs’älälärneñ başında törek-amerikan mönäsäbätläre tora ide.

Ärdoğan-Bayden oçraşuı monnan aldağı söyläşülärdä bulğanı kebek kritik oçraşu buldı häm Bayden citäkçelege belän Törkiyä arasındağı kiläse berniçä yıllıq barışqa täêsir itäçäk üzençälektä ähämiyätle ide. Törkiyä ike yaqlı mönäsäbätlärdä öç nigezne alğı planğa çığardı.  Bolardan berençese, ike yaqlı mönäsäbätlärne bilgeläwdä konśeptual’ qısanıñ yañadan salınuı ide. Salqın suğıştan soñ ike taraf ta mönäsäbätlärne sürätläw öçen şaqtıy añ-fiker qullandı. Strategik urtaqlıq häm model’ urtaqlıq kebek nigezdä ike yaqlı mönäsäbätlär cähätennän êçe tutırıla alınmağan şaqtıy qısa añ-fiker saylandı. Bolardan qayberäwläreneñ êçtälege hiç tutırılmadı yäki bik qısqa waqıtlı mönäsäbätlärgä yünäleş birgän psixologik atmosferanı barlıqqa kiterüdän alğa taba bara almadı. Şuna kürä Törkiyä üz bäysezlegen xörmät itüçe tigez mönäsäbät taläp itte.

İkençese isä, ike yaqlı mönäsäbätlärneñ çınbarlıq belän ahäñle buluı mäs’äläse ide. Mäydandağı çınbarlıqtan yıraq mönäsäbätneñ faydası bulmawın Törkiyä yañadan xäterlätte.

Waşington citäkçelege dä Änkaranıñ çınbarlıqtan çitläşkän törek-amerikan mönäsäbätlären alıp barırğa telämäwen añlağan wazğiyättä. Bayden yasağan açıqlawlar Törkiyä belän yäşängän problemalarnı xäl itü ölkäsendä teläge buluın kürsätte.

Törek-amerikan mönäsäbätläreneñ iñ kritik yassılığı isä çınbarlıqlar belän ahäñsez bulğan mäs’älälärdä yäşängän kileşmäwçänleklär ide. Oçraşu waqıtında PYD-YPG, FETÖ, S-400 kebek mäs’älälär qabat söyläşelde. Şul uq waqıtta Amerika Quşma Ştatlarınıñ (CAATSA) “Sankśiyalar aşa Amerika doşmannarına qarşı toru” qanunı qısalarında qullanğan çikläwlärne ber çitkä quyıp torıp, kürmämeşkä salınunıñ bik mömkin bulmawı citkerelde. Här ike lider da bu mäs’älädä bäyläneşle ministrlıqlarnıñ êlemtädä bulaçağın belderde. Şuña kürä aldıbızdağı çorda qayber problemalarnıñ ciñeläytelüen kötärgä mömkin. 

Söyläşülärdä iskärtelep uzılğan başqa ber mäs’älä, ul da bulsa törek-amerikan mönäsäbätlären totrıqlı itü. Oçraşudan soñ yasalğan açıqlawlardan da añlaşılğanı kebek, ike ilneñ dä bu mönäsäbätlärne tağın da totrıqlı itärgä teläwe kürenä.

Şuşı öç nigezdä Törkiyä häm Amerika Quşma Ştatları bilgele ber kileşü urnaştıra alsa, ul çaqta başqa problemalarnı çınlıqçı itep söyläşü mömkinlege tua alaçaq. Törkiyäneñ kütärelep kilüçe köç profilen häm tışqı säyäsät aktivlığın kürmämeşkä salınğan tışqı säyäsät strategiyası uñışsızlıqqa duçar. AQŞnıñ monı kürep aluı häm abaylap añlawı kürenä. Şuña kürä NATO sammitı törek-amerikan mönäsäbätlärendä yaña säxifä açu öçen yaxşı forsat täq’dim itte.

Murat Yäşiltaş

SETA säyäsät, iq’tisad häm cämğiyät tikşerenüläre waqıfınıň iminlek tikşerenüläre direktorı, yazuçı, professor, doktor