درگیری بین ایران و اسرائیل حاوی چه پیام‌هایی برای منطقه و جهان است؟

روز اول آوریل کنسولگری ایران در دمشق پایتخت سوریه مورد هدف قرار گرفت و در این حمله هفت فرمانده و مستشار سپاه پاسداران از جمله یک فرمانده ارشد نیروی قدس و همین طور شش شهروند سوریه کشته شدند. اسرائیل مانند بسیاری از حملات قبلی مسئولیت این حمله را به صورت رسمی نپذیرفت، اما کسی تردیدی ندارد که این حمله کار اسرائیل بوده است.

در ادامه این امر شنبه شب گذشته ایران بیش از 300 پهپاد و موشک به سوی اسرائیل پرتاب کرد و آن را به عنوان یک پیروزی برای خود توصیف نموده و اعلام کرد که این حملات «در واکنش به حمله به کنسولگری این کشور در دمشق انجام شده و به همه اهداف خود رسیده است.»

اما نظرات و تحلیل‌های ضد و نقیضی در این مورد وجود دارد، در حالی که برخی کارشناسان معتقدند، این حمله هیچ امتیازی برای ایران در پی نداشت، برخی دیگر بر این باورند که این پاسخ ایران به هدف خود رسید و قدرت بازدارندگی ایران را در سطح منطقه و جهان به نمایش گذاشت.

علیرضا نوری‌زاده، رئیس مرکز مطالعات ایران و عرب معتقد است که ایران با این حمله هیچ امتیازی کسب نکرد. وی در این باره می‌گوید: این حملات نقاط ضعف حکومت ایران را نشان داد، چون این پرتاب‌ها به هیچ هدفی در داخل اسرائیل اصابت نکرد. همین مسئله مایه شوخی و تمسخر حمله در میان مردم عادی نیز شد. نوری‌زاده معتقد است که اگر ایران آنچه را که «جنگ روانی» توصیف می‌کند ادامه می‌داد، دستاوردهای بسیار بیشتری برایش داشت.

نوری‌زاده معتقد است بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، الان احساس قدرت بیشتری می‌کند‌. این حمله به تقویت و احیای روابط تنگاتنگ اسرائیل با آمریکا و دیگر کشورهای غربی کمک کرد، روابطی که پیش از حمله شنبه شب با اختلاف و انتقاد از اسرائیل به دلیل عملکردش در جنگ غزه همراه بود.

نوری‌زاده باور دارد که تهران با این حملات از نظر سیاسی - هم در صحنه داخلی و هم در عرصه بین‌المللی - باخته است. چرا که ایران حمایت همسایگان خود را از دست داد و هیچ کشوری از تهران پشتیبانی نکرد.

این در حالی است که دکتر اریک رونتسکی، پژوهشگر مطالعات خاورمیانه در مرکز‌موشه‌دایان دانشگاه تل‌آویو معتقد است که حمله ایران به اسرائیل باعث شد تا این کشور اعلام وضعیت هشدار فوق‌العاده کند و به این خاطر نیز یک‌امتیاز از دست بدهد. چرا که اعلام وضعیت هشدار فوق‌العاده باعث ایجاد نگرانی و اضطراب عمومی در میان اسرائیلی‌ها شد و بسیاری اکنون نگران تکرار چنین حملاتی هستند. رونتسکی با یادآوری اینکه نگرانی‌های زیادی در داخل اسرائیل وجود دارد، می‌گوید: مشکلات و اختلافات مربوط به سیاست داخلی در اسرائیل، هم‌زمان با جنگ غزه خشم عمومی را برانگیخته و ناکامی تلاش‌ها برای آزادی گروگان‌ها بر این خشم دامن زده است. حملات ایران نیز نشان داد که اسرائیل درک درستی از مناسبات قدرت در خاورمیانه ندارد و ناتوانی اسرائیل را در بازدارندگی ایران برای حمله به داخل خاکش به نمایش گذاشت.

هشام جابر، ژنرال بازنشسته لبنانی و کارشناس امور نظامی و استراتژیک و مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه در بیروت عملیات ایران را «پیامی از آتش» توصیف می‌کند که با هدف نمایش قدرت و قابلیت نفوذ به اعماق اسرائیل و محک زدن آمادگی پدافند هوایی اسرائیل انجام شد. او بر این باور است که حمله ایران باعث شد تهران بخشی از اعتبار سیاسی خود را باز یابد. وی معتقد است که ایران این حجم عظیم پهپادها را با هدف مختل کردن سیستم پدافند هوایی اسرائیل فرستاد. او می‌گوید: سیستم گنبد آهنین اسرائیل نمی‌توانست تمام موشک‌هایی را که پرتاب شده بود رهگیری کند و برای این کار به کمک نیروهای آمریکا و بریتانیایی مستقر در خاورمیانه نیاز داشت. اگر اسرائیل تصمیم به واکنش نظامی بگیرد «قادر است با موشک‌هایش خاک ایران را هدف قرار دهد اما نمی‌تواند از این فراتر برود، چون با واکنش شدید ایران روبرو خواهد شد». وی همچنین خاطرنشان می‌کند که «جنگنده‌های اسرائیلی می‌توانند با دقت بالایی اهداف ایرانی را بمباران کنند، اما برای این کار باید از حریم هوایی کشورهای عربی عبور کنند که ایران نسبت به چنین کاری هشدار داده یا این که از پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه به پرواز دربیایند که ممکن است واشنگتن اجازه این کار را ندهد.»

فواز جرجیس، استاد روابط بین‌الملل در مدرسه اقتصاد لندن، معتقد است که دستاورد اسرائیل از این حملات بیش از ایران بوده است. او توضیح می‌دهد که حملات ایران هیچ تلفات یا خسارت قابل توجهی وارد نکرد و اکنون تمام کشورهای غربی به حمایت از اسرائیل برخاسته‌اند. او می‌گوید آمریکا تلاش می‌کند حمایت غرب را در جهت تامین تسلیحاتی، همکاری‌های اقتصادی و کمک‌های مالی برای اسرائیل بسیج کند. جرجیس با تاکید بر اینکه بنیامین نتانیاهو از احیای روابط با غرب سود می‌برد می‌گوید: جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا با درخواست تشکیل جلسه فوری سران هفت کشور صنعتی برای جلب حمایت از اسرائیل، این کشور را با تصویر یک قربانی به نمایش گذاشت.

جرجیس در عین حال یک‌جنبه منفی هم برای اسرائیل در نظر می‌گیرد و آن را نوعی شکست استراتژیک می‌داند که نقاط ضعف اسرائیل را نمایان کرد. وی با تاکید بر اینکه ایران با این حملات نفع سیاسی برده چون اراده‌اش برای درگیری مستقیم با اسرائیل را به صورتی بی‌پرده برای مردم، متحدان و دشمنانش نمایش داده است، می‌گوید: ایران ثابت کرد که اسرائیل نمی‌تواند به تنهایی از خود دفاع کند، بلکه برای این کار نیاز به متحدان غربی دارد، چون بسیاری از موشک‌ها را آمریکا، بریتانیا، فرانسه و اردن منهدم کردند.

او می‌گوید هدف اصلی اسرائیل از حملات مکرر اخیر به اهداف ایرانی این بود که نشان دهد ایران ضعیف است و جرات نمی‌کند وارد رویارویی مستقیم شود. اما به گفته او حمله ایران این تصویر را در هم شکست.

پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر تحقیقات امنیتی بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعیترکیه معتقد است که تاکتیک‌ها و راهبردهای نظامی استفاده شده توسط ایران علیه اسرائیل در اصل هدف تقویت جایگاه این کشور در موازنه قدرت در منطقه را دنبال می‌کند. حملات هماهنگ و حساب شده نه تنها بر اهمیت ایران به عنوان یک قدرت نظامی بلکه به عنوان یک بازیگر استراتژیک  تأکید می کند. عملیات تلافی‌جویانه ایران همچنین چالش بزرگی برای سامانه‌های پدافند هوایی اسرائیل محسوب می‌شود.  واکنش اسرائیل به این حمله نشان داد که این کشور در عرصه بین‌المللی نمی‌تواند به تنهایی عمل کند. حضور و حمایت آمریکا در منطقه نقش تعیین کننده‌ای در فرآیندهای تصمیم گیری اسرائیل دارد. افکار عمومی اسرائیل نیز در مورد نحوه مدیریت این بحران توسط دولت دچار اختلاف نظر شد. در حالی که برخی معتقدند باید پاسخ سخت‌تری به ایران داد، برخی دیگر به خطرات احتمالی یک جنگ تمام عیار اشاره می‌کنند. ایران با این انجام حملات نه تنها به اسرائیل بلکه به رقبای خود در منطقه و جهان پیام داد که هدفش حفظ منافع امنیت ملی و تقویت بازدارندگی منطقه‌ای خود است. حملات ایران که عمدا زیرساخت‌های نظامی و غیرنظامی اسرائیل را مورد هدف قرار داد، شاخصی از توان نظامی و عزم ایران محسوب می‌شود.

وی معتقد است که مناقشه ایران و اسرائیل چیزی فراتر از اقدامات نظامی سطحی است. این وضعیت همچنان به عنوان یک درگیری پویا و چند بعدی باقی خواهد ماند و روابط سیاسی، دیپلماسی و سیاست‌های امنیتی بین قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی را عمیقا تحت تاثیر قرار خواهد داد و جامعه بین‌الملل باید مسئولیت بیشتری را در این زمینه بر عهده بگیرد و رویکردهای راه‌حل‌محور را توسعه دهد.

 در پی این امر حوالی ساعت 4 بامداد امروز جمعه 31 فروردین رسانه‌های ایران از شنیده شدن صداهای انفجار در مناطق شمال شرق شهر اصفهان و شمالغرب شهر تبریز خبر دادند و به دنبال این رویداد پروازهای برخی مناطق غربی ایران از جمله تهران، اصفهان و شیراز به حالت تعلیق درآمد. خبرگزاری‌ها و شبکه‌های خبری اسرائیلی و آمریکایی نیز از حمله ارتش اسرائیل به اهدافی در داخل ایران خبر دادند.

سرتیپ دوم سیاوش میهن‌دوست، ارشد نظامی ارتش ایران در استان اصفهان در واکنش به اخبار مرتبط با «حمله اسرائیل به ایران» گفت که هیچ آسیبی به مراکز نظامی این استان وارد نشده و صدای انفجارها مربوط به فعالیت سامانه دفاع هوایی بوده است. میهن‌دوست درباره شنیده شدن صدای انفجار در اطراف پایگاه هشتم شکاری اصفهان و اخبار مربوط به هدف قرار گرفتن اهدافی در این استان توسط اسرائیل، تصریح کرد که صدای شنیده شده انفجار در اصفهان، شلیک پدافند هوایی به یک شی مشکوک بوده و هیچ خسارت و حادثه‌ای نداشته است .

برخی از خبرگزاری‌های ایران اعلام کردند که پدافند هوایی این کشور موفق به انهدام 3 پهپاد در مناطق اطراف پایگاه هشتم شکاری اصفهان شده است.

در پی انتشار این اخبار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با انتشار مطلبی در شبکه‌های اجتماعی تاکید کرد که طی انفجارهای بامداد روز جمعه 31 فروردین هیچ آسیبی به مراکز هسته‌ای ایران وارد نشده است. آژانس همچنین نسبت به عدم حمله به مراکز هسته‌ای طی درگیری میان ایران و اسرائیل هشدار داده و از قول رافائل گروسی رئیس این سازمان خواستار خویشتن‌داری طرف‌های درگیر شده است.

آنتونیو تاجانی، معاون نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه ایتالیا نیز در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس گفت: انفجارهای اصفهان را از نزدیک پیگیری می‌کنیم. این موضوع در نشست امروز وزیران خارجه گروه 7 بررسی خواهد شد.

در پی تشدید تنش در خاورمیانه و حملات متقابل ایران و اسرائیل به یکدیگر، خیلی از کشورها هشدار سفر به ایران را صادر و توصیه کردند از سفر به برخی از مناطق ایران به ویژه استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، بوشهر و هرمزگان خودداری شود.

خیلی از کشورها از شهروندان خود خواستند تا سفرهای برنامه‌ریزی شده به ایران را لغو کنند و از ساکنان منطقه خواسته شد به کشورهای امن بروند.