دیدار اردوغان از عراق و توافق‌های جدید بین آنکارا و بغداد

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در دوره حساسی به عراق سفر کرد. در حالیکه اردوغان در جریان این سفر در 22 آوریل، مذاکرات بسیار مهمی با مخاطبین خود در بغداد و اربیل انجام داد، در مورد بسیاری از موضوعات از پروژه راه توسعه گرفته تا مبارزه با تروریزم توافقات مهمی حاصل شد. بدین ترتیب برای ملموس‌تر شدن مشارکت استراتژیک ترکیه-عراق مانع مهم دیگری رفع شد.

در حالی که ترکیه و عراق دو کشور همسایه هستند، وقتی روند روابط آنها را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که روند نسبتاً بی ثباتی است. به ویژه اشغال، درگیری و جنگ قدرت در عراق تعیین کننده بود. فقط، در ماه‌های اخیر اراده جدیدی برای برقراری روابط راهبردی بین دو کشور و اشتراک منافع ایجاد شده است. در این روند جدید که هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه نقشه راه را طراحی کرد، طرفین بارها در سطح وزرا و هیئت‌های فنی دیدار کرده و ماهیت جدید روابط را قبل از سفر حساس اردوغان به عراق در 22 آوریل به بلوغ رساندند. اظهارات طرفین قبل از این سفر باعث افزایش انتظارات از سفر اردوغان شد. کذا، همانطور که انتظار می‌رفت تحقق یافت.

اردوغان که از سوی عراق با حساسیت کامل میزبانی شد، دیدار مهمی با همتایان عراقی خود عبداللطیف راشد و محمد شیاع سودانی نخست وزیر انجام داد. پس از مذاکرات دو جانبه، نشست بین هیئت‌ها در کاخ دولت در بغداد برگزار شد.

 در ادامه نشست‌های مربوطه، در 26 زمینه مختلف قراردادهای همکاری به امضا رسید. پس از مراسم امضا، اردوغان و سودانی نیز بیانیه مطبوعاتی مشترکی ارائه کردند. هر دو طرف اعلام کردند که مذاکرات در فضای بسیار خوبی انجام گرفته و دیگر مشارکت استراتژیک ملموس‌تر خواهد شد. در این زمینه، امضای "توافق‌نامه چهارچوب راهبردی همکاری مشترک" اهمیت ویژه‌ای داشت. وقتی به اجزای فرعی این توافق نگاه می‌کنیم، حوزه‌هایی مانند امنیت، مبارزه با تروریسم، تجارت، اقتصاد، آب‌های فرامرزی و آموزش را مشاهده می‌کنیم. همچنین گفته شد که برای ادامه مذاکرات فنی در مورد همه این سرفصل‌های مرتبط، کمیته‌های دائمی مشترک تشکیل خواهد یافت. سودانی در سخنرانی خود گفت، نمی‌توانیم اجازه دهیم که از سرزمین‌های عراق به کشور دیگری حمله شود، امنیت عراق و ترکیه یک کل تجزیه‌ناپذیر است. سودانی همچنین اظهار داشت، در مورد همکاری امنیتی که ثبات ترکیه و عراق را تضمین می‌کند، به توافق رسیدیم. به نظر می‌رسد در مبارزه با تروریزم پ‌ک‌ک که ترکیه از عراق می‌خواهد، شتاب قابل توجهی حاصل شود. در حال حاضر، دیدارهای فیدان وزیر امور خارجه، یاشار گولر وزیر دفاع ملی و ابراهیم کالین رئیس سازمان اطلاعات و امنیت ملی (میت) و متعاقب آن "نشست‌های مکانیزم امنیتی" روند را تکمیل کرده و پ‌ک‌ک از سوی عراق به عنوان یک سازمان ممنوعه اعلام شد. باز هم بین طرفین یک مکانیزم امنیتی دائمی ایجاد شد. قابل درک است که این روند با سفر اردوغان و اظهارات مربوطه سودانی به بلوغ بیشتری خواهد رسید.

 علاوه بر مبارزه با تروریزم، امضای یادداشت تفاهم برای عینیت بخشیدن به پروژه راه توسعه که هر دو کشور اهمیت راهبردی زیادی برای آن قائل هستند نیز تحول بسیار مهمی بود. این پروژه که محصول یک رویکرد دربرگیرنده منافع مشترک است، شبکه راه و ریلی را که از خلیج فارس به ترکیه می‌رسد، پوشش می‌دهد. پروژه راه توسعه از نظر زنجیره تامین و حمل و نقل منطقه‌ای جایگزین مهمی در میان گذاشته و ارزش استراتژیک دو کشور را نیز افزایش می‌دهد.

اظهارات اردوغان مبنی بر اینکه، تمام ساختار‌های قومی و مذهبی در عراق در فاصله مساوی قرار داشته و همه آنها را بعنوان برادر مشاهده می‌کند نیز مهم بود. ترکیه بار دیگر نشان داد که به دنبال عراقی با ثبات است که در آن توازن‌های قومی و مذهبی حفظ شود. رئیس جمهور ترکیه همچنین با اشاره براینکه، جای گرفتن روابط بغداد و اداره اقلیم کرد شمال عراق در مسیر درست و دست‌یابی ترکمنان به موقعیت برحق خود، از نظر ثبات عراق حائز اهمیت است، در این باب نیز موضع ترکیه را به صراحت در میان گذاشت.

توقفگاه دوم اردوغان اربیل بود. اردوغان در فرودگاه مورد استقبال نچیروان بارزانی رئیس و مسرور بارزانی نخست وزیر اداره اقلیم کرد شمال عراق قرار گرفت. اردوغان در سفر خود به اربیل با نچیروان بارزانی و مسرور بارزانی و همچنین مسعود بارزانی رئیس حزب دموکرات کردستان عراق دیدار کرد. طرفین برای اولین بار از سال 2016 با یکدیگر ملاقات کردند. این دیدار در دوره‌ای که حزب دموکرات کردستان تحت فشار اتحادیه میهنی کردستان، سازمان تروریستی پ‌ک‌ک و برخی مواضع در بغداد قرار داشت، از نظر نشان دادن حمایت ترکیه از حزب دمکرات کردستان حائز اهمیت بود. در حالی که ترکیه در حال آماده شدن برای عملیات زمینی بزرگ علیه سازمان تروریستی پ‌ک‌ک است، انتظار دارد حزب دمکرات کردستان حمایت خود را بیشتر کند. در این سفر اردوغان روابط اتحادیه میهنی کردستان و پ‌ک‌ک نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفت. ترکیه با احتساب تداوم درگیری اتحادیه میهنی کردستان با سازمان تروریستی پ‌ک‌ک، گزینه‌های نظامی علیه این ساختار را به میز مذاکرات انتقال داد.

خلاصه کلام، سفر اردوغان به عراق در دوره بسیار حساسی انجام گرفته و برای هر دو کشور نقطه عطف جدیدی تشکیل داد. در حالی که منافع مشترک و همچنین خودنمایی‌های منطقه‌ای، عوامل اصلی ترغیب دو کشور به همکاری مشترک خواهند بود، تحقق تحولات مهمی در موضوعات اصلی مانند مبارزه با تروریسم، پروژه راه توسعه، افزایش حجم تجارت و مسئله آب مورد بحث خواهد بود.

نویسنده: جان آجون پژوهشگر بنیاد تحقیقات سیاسی،اقتصادی و اجتماعی ترکیه