شهر باستانی افز و کتابخانه سلسوس

علاقه‌مندان به تحقیقات و مطالعه کتاب ، کتابخانه‌ها را بعنوان محل عبادت توصیف می‌کنند. حقانیت این افراد را باید تایید کرد زیرا آرامش و سکوت اماکن مقدس در کتابخانه‌ها حکمفرماست. کتابی که خوانده شده و یا موضوعی که پیرامون آن تحقیق می‌شود، به این‌گونه آرامش روحی یاری می‌کند. شاید هم به همین خاطر " Jorge Luis Borges " نویسنده معروف آرژانتینی گفته است که من بهشت را نه بعنوان یک باغ سر سبز و بزرگ بلکه بعنوان نوعی کتابخانه تصور می‌کنم. تاریخچه کتابخانه‌ها به اندازه خط قدمتی دیرینه دارند. اولین نوشته‌های روی لوحه‌های گلی و رواج استفاده از پاپیروس، با گذشت زمان نیاز نگهداری این اسناد و نوشته‌ها را بوجود آورد. عناصر فرهنگی و تاریخی که تا آنوقت از زبانی به زبان دیگر نقل می‌شد، بدین‌ترتیب بشکلی امن مورد حفاظت قرار گرفته و کتابخانه‌ها به حافظه بشر تبدیل گردید. آسیب رساندن به کتابخانه‌ها در حین جنگ‌ها در اصل بمنظور از بین بردن این حافظه مشترک بشری بوده است. آناتولی منطقه جغرافیایی مهمی است که به تاسیس اولین کتابخانه‌ها بعنوان مراکز یاری به تشکیل حافظه مشترک بشری و مجل نگهداری اطلاعات مربوط به اندوخته‌های مشترک شهادت می‌دهد. کتابخانه سلسوس در افز ازمیر سومین کتابخانه بزرگ عهد عتیق بود.

افز مهمترین و پراحتشام‌ترین بندر شهر عهد عتیق بوده و  این شهر باستانی در عین‌حال مرکز تجاری و سیاسی مدیترانه و یکی از مهمترین نقاط تقاطع قاره‌های آسیا و اروپا بود. افز بعنوان پایتخت ایالت آسیای امپراطوری رم با بیش از 200 هزار جمعیت یکی از بزرگترین شهرهای عهد عتیق بود. قدمت این شهر که در عرصه علم، هنر و فرهنگ نقش مهمی ایفا نمود، به سال‌های شش هزار قبل از میلاد می‌رسد. پس از امپراطوری رم نیز در دوره بیزانس و عثمانی مردمانی از اقشار محتلف در این شهر اسکان گزیدند. شهر عتیق افز در شهرستان سلجوق استان ازمیر خود به تنهایی مرکز مسکونی پراحتشامی است. سبک‌های معماری منحصر به فرد این شهر گویی که با شهر رم ایتالیا رقابت می‌کند. کتابخانه سلسوس در افز دومین کتابخانه بزرگ آناتولی و سومین کتابخانه بزرگ آن‌دوران بود. این کتابخانه بنام سناتور بانفوذ امپراطوری رم از سوی پسرش ساخته شد. پسر سناتور سلسوس فرماندار ایالت آسیا برای جاودانه ساختن نام پدرش کتابخانه‌ای تاسیس کرده و آن را به همراه کتاب‌ها و آثار هنری پراحتشامی برای استفاده عموم باز کرد. وی برای حفاظت از کتابخانه و خریداری کتاب‌های جدید نیز  25 هزار سکه طلای رم به میراث گذاشت. کتابخانه سلسوس در مرکز شهر یعنی نزدیکی بازار شهر روی جاده اصلی شهر افز ساخته شد. ساختمان کتابخانه در عین‌حال در نزدیکی تالاری قرار دارد که دانشمندان و شعرا در آن کنفرانس ترتیب می‌دادند. در طراحی کتابخانه برای بجا گذاشتن اثر جالب و فراموش‌نشدنی تلاش ویژه‌ای بخرج داده شد. سادگی و راندومان در این اثر مهم متعلق به دوره ایون در درجه دوم حائز اهمیت بود. کتابخانه مذکور با چهره‌های متحرک، مجسمه‌ها، برجسته‌کاری‌ها و تزئینات خود شهرت داشته و بویژه با جبهه بیرونی و درب پراحتشام آگوستوس جلب دقت می‌کند. مجسمه‌های پراحتشام واقع بین ستون‌های دیوآسا در جبهه بیرونی حتی امروزه نیز بینندگان را به شگفتی وامیدارد . چهار مجسمه زن تمثیل کننده علم، دانش، فضیلت، هوش و ذکاوت در بین زیباترین و جالب ترین نمونه‌های هنر مجسمه‌سازی عهد عتیق قرار دارند.

کتابخانه سلسوس به ارتفاع 17 متر بوده و برای تخیل این بلندی می‌توانید یک ساختمان شش طبقه را در ذهن خود تصور کنید. کتابخانه سلسوس که از جبهه بیرونی دو طبقه بنظر می‌رسد، در اصل سه طبقه است. برای حفاظت از حدود 12 هزار پوست دست‌نویس از گرما و رطوبت فاصله یک متری بین دیوار بیرونی و داخلی کتابخانه گذاشته شده است. کتابخانه سلسوس دارای یک ویژه‌گی منحصر بفرد است. این کتابخانه در عین‌حال یک مقبره یادبود است. پسر سناتور سلسوس به هنگام ساختن این کتابخانه برای زنده نگه داشتن یاد پدرش قبر وی را نیز داخل این ساختمان قرار داد. صحت این داده که بوسیله کتیبه‌ها نیز ثابت می‌شود، به بنای مذکور ویژه‌گی یک کتابخانه افتخاری را می‌بخشد. در دوره امپراطوری رم یک شهروند محترم پس از فوت بعنوان قهرمان تلقی شده و در ساختمان‌های مهم شهر دفن می‌گردید. مقبره یادبود در کتابخانه سلسوس نمونه زیبای این سنت است ولی باز هم امروزه برای ما وجود یک مقبره در داخل ساختمان عمومی جالب بنظر می‌رسد.

شهر عتیق افز که از تمدن‌های متفاوتی میزبانی کرده، امروزه در فهرست میراث فرهنگی یونسکو جای دارد. این شهر عتیق رویدادها و تاریخ کهنی را که شاهد آنها بوده پس از گذشت قرون متمادی با تمامی احتشام به بازدیدکنندگان خود ارزانی داشته است. پس از کتابخانه‌های اسکندریه و برگاما از کتابخانه سلسوس مهمترین کتابخانه عهد عتیق سخن گفتیم. حال آنکه شهر افز با تعداد بیشماری از آثار زیبا و دیدنی خود انسان را به حیرت و شیفتگی وامیدارد. معبد آرتمیس که بعنوان یکی از عجایب هفتگانه جهان در عهد عتیق تلقی می‌شود، معروفترین بنای شهر باستانی افز است. امروزه از این معبد زیبای و پراحتشام تنها یک ستون مرمر بجا مانده است. تاتر عتیق افز نیز یک بنای مهم و جالب توجه دیگر در این منطقه است. این سالن تاتر با ظرفیت 25 هزار نفره از ویژه‌گی بزرگترین تاتر فضای باز عهد عتیق برخوردار است. بقایای معبد هادریان، جاده کورتلر، چشمه آب تراژان ، گرمابه‌ها، طاق‌های آب و ساختمان شهرداری در بین دیگر اماکن و بناهای دیدنی در شهر افز قرار دارند. در شهر افز به قدری بنا و اثر تاریخی دیدنی وجود دارد که ما به برخی از آن‌ها اشاره کردیم و بهتر است که علاقه‌مندان به تاریخ و باستان‌شناسی خود به این شهر سفر کرده و از نزدیک آن‌ها را ببینند.

شهر عتیق افز دارای ویژه‌گی جالب‌توجه دیگری‌ بوده و آن نیز شهرت این شهر بعنوان مرکز عبادت و حج در اعصار کهن است. اسناد و شواهد موجود نشان می‌دهند که این شهر حتی در سال‌های 1100 قبل از میلاد در خدمت دین بوده است. معبد آرتمیس در دوره بت‌پرستی در اصل مرکز حج بود. اصول و اساس دین جدید پس از قبول دین مسیح در شهر افز و در کلیسای حضرت مریم  پی‌ریزی گردید. به همین علت بعنوان مرکز حج دین مسیح تلقی می‌گردد. کلسیای هفت خفتگان و کلیسای جامع سنت جان در شهر عتیق افز نیز برای مسیحیان حائز اهمیت فراوانی است.

سخن از کلیه بناهای پراحتشام شهر تاریخی افز که زمانی ورد زبان همگان بود، البته که در  قالب جملات غیر ممکن است. به همین علت تنها از کتابخانه سلسوس که یکی از بناهای دیدنی و بسیار مهم آندوران است، سخن گفتیم. این کتابخانه که از طریق کتیبه‌های موجود پیرامون آن صاحب اطلاعات مهمی می‌گردیم ، معماری زییا، تزئینات بی‌مانند که هر کدام  دارای ارزش هنری هستند و مقبره یادبود تنها بنای منحصر بفرد در آناتولی با این خصوصیات است. متاسفانه برجسته‌کاری‌ها، مجسمه‌ها، ستون‌ها و سرستون‌های متعلق به کتابخانه سلسوس امروزه در موزه وین به نمایش گذاشته شده‌اند. بدین‌وسیله یکبار دیگر تاکید می‌کنیم که باید آثار متعلق به این کتابخانه به مکان اصلی بازگردانده شوند.