Белгилүү археолог Октай Беллинин кыргыз таанууга кошкон салымы

Ардактуу окурмандар! «Кыргыз таануу» программасында белгилүү түрк тарыхчысы жана археологу Октай Беллинин кыргыз таанууга кошкон салымы тууралуу кеп салабыз.

Профессор доктор Октай Белли 1945-жылы Түркиянын Карс облусунда жарык дүйнөгө келген. Ал 1970-жылы Стамбул университинин Алдыңкы Азия тилдери жана маданияты кафедрасын артыкчылык менен аяктаган. Ошол эле жылы Стамбул университетинде эмгектене баштаган. Октай Белли 1977-жылы доктордук диссертациясын ийгиликтүү жактаган. 1995-жылы профессор даражасына ээ болгон Октай Белли өмүр боюу Стамбул университетинде эмгектенген. Ал Түркиянын чыгыш аймактарында жүргүзүлгөн ондогон археологиялык казууларга катышкан.

Белли - Түркиянын байыркы тарыхы боюнча адис. Ал 1998-2011-жылдар аралыгында “Евразия археология долбоорун” жүзөгө ашырып, Азербайжан, Грузия, Иран, Украина, Казахстан жана Кыргызстанда талаа экспедицияларын жүргүзгөн.

Белли 2002-жылы Стамбул университетинде Евразия археология институтун ачып, 2006-жылга чейин институттун мүдүрү кызматын аркалаган.

Октай Белли Кыргызстандагы балбал таштар, коргондор боюнча китеп жазып, аны 2003-жылы Стамбулда жарыялаган. “Кыргызстандагы балбал таштар жана инсан кейпиндеги айкелдер” аттуу эмгек - бул тармакта Түркияда жарыяланган алгачкы эмгек болгон. Аты аталган китепте Кыргызстандын Чүй, Нарын жана Ысык-Көл аймагындагы коргондор, мазарлар жана балбалдар чагылдырылган. Ошондой эле кыргыздардын тарыхы, Кыргызстандын археологиясы, кыргыздардын өлүктү көмүү салты боюнча маалыматтар берилген. “Кыргызстандагы балбал таштар жана инсан кейпиндеги айкелдер” аттуу эмгек бул темада Түркияда даярдалган алгачкы китеп болгондуктан көптөгөн кемчиликтер кеткен. Китептин кемчиликтери боюнча убагында Дмитрий Винник түрк тилинде көлөмдүү макала жарыялаган.

Аныл Йылмаз тарабынан даярдалган “Түрк дүйнөсүндө балбалдардын жайгашуусу” аттуу 762 барактан турган доктордук диссертацияга Октай Белли илимий жетекчи болгон. Түркияда балбалдар боюнча жазылган бул эмгектерден кийин Кыргызстандагы балбалдар боюнча түрк тилинде үч магистрдик диссертация жакталган. Кыскасын айтканда Октай Беллинин эмгектери Кыргызстандагы балбалдардын Түркияда таанылып, изилдене башташына салым кошту.

Программаны даярдагандар; Абдрасул Исаков жана Гүлдана Мурзакулова

Колдонулган адабияттар:

Belli, Oktay, “Avrasya Arkeoloji Çalışmaları: Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykeller- Eurasian Archaeology Project: Stone Statues and Balbals of the Turks”, Ukrayna- Türkiye: Geçmiş, Günümüz ve Gelecek- Ukraine and Turkey: Past, Present and Future, Kiev, 2004, 235-265.

Belli, Oktay, “Avrasya Arkeoloji Projesi: Kırgızistan’da Arkeolojik Yüzey Araştırmaları”, Türk Eski Çağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, Ocak 2002, 13, 21-23.

Belli, Oktay, “İstanbul Üniversitesi Avrasya Arkeoloji Projesi Kapsamında Kazakistan ve Kırgızistan Araştırmaları”, Eski Çağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, Ocak 2001, 11, 21-23.

Belli, Oktay, “Stone Scultpure and Balbals among the Turks”, The Turks 1, Yeni Türkiye Publication, Ankara 2002, 962-966.

Belli, Oktay, “Stone Statues and Balbals in Turkic Culture”, I. Uluslararası Ahlat-Avrasya Kültür ve Sanat Sempozyumu, 23-25 Ağustos 2012 Ahlat-Bitlis, Bitlis Eren Üniversitesi Yayını, Nr. 4, Atölye Omsan Matbaası, İstanbul 2013, 31-54.

Belli, Oktay, “Stone Statues and Balbals in Turkic World”, TÜBA-AR, 6, 2003, 85-116.

Belli, Oktay, “Türk Dünyası’nda Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykellerin Anadolu’daki İzleri”, I. Türk Dünyası Sempozyumu, 17–19 Mayıs 2004, Erzurum Atatürk Üniversitesi, Erzurum 2005, 85-135.

Belli, Oktay, “Türk Kültüründe Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykeller”, I. Uluslararası Ahlat-Avrasya Kültür ve Sanat Sempozyumu, 23-25 Ağustos 2013 Ahlat-Bitlis, Bitlis Eren Üniversitesi Yayını, Nr. 4, Atölye Omsan Matbaası, İstanbul 2013, 56-78.

Belli, Oktay, “Türklerde Taş Heykel ve Balballar”, Türkler III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, 910-914.

Belli, Oktay, Kırgızistan’da Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykeller, Arkeoloji ve Sanat Yay., İstanbul 2003, 166 s.

Koner, İlkcan Buse, Kırgızistan Balballarının İncelenmesi ve Uygulanması, YL Tezi, İzmir 2022.

Mert, Osman, “Oktay BELLİ, Kırgızistan’da Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykeller Stone Balbals and Statues in Human Form in Kirghizistan, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2003, VIII+166 s.”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 22, Erzurum 2003, s. 327-329.

Mutlu, İsrafil, Kırgızistan Tokmak-Buranadaki Taş Balballar, YL Tezi, Kayseri 2015.

Polat, Eyüp, Kırgızistan Bişkek’teki Taş Balballar, YL Tezi, Kayseri 2015.

Yılmaz, Anıl, Türk Dünyasında Balbalların Dağılımı, Doktora Tezi, İstanbul 2003.

Vinnik, F. Dmitri, “Oktay BELLİ, Kırgızistan’da Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykeller Stone Balbals and Statues in Human Form in Kirghizistan, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2003, VIII+166 s.”, Arkeoloji, Anadolu Avrasya, 1-2, İzmir 2011, 142-146.