اوزبیکستان یاد داشتلری 2

اوزبیکستان یاد داشتلری 2

15 و 16 – عصرلرده بیلیم، تعلیم و مدنیت توغریسیده انچه آلغه بارگن حالده اوزبیکستانده بولر نیمه اوچون دوام ایتمه گن دیر؟ نیمه اوچون تورک و اسلام عالمی کیینگی عصرلرده بو پارلاق ذهنیت نینگ انچه اوزاغیده قالگن دیر؟

انقره ییلدیریم بایزیدعالی بیلیم یورتی سیاست علملر فاکولته سی باشلیغی پروفیسور قدرت بلبل نینگ موضوع بیلن تیگیشلی یازووینی تقدیم ایته میز.

بیلیم، تاریخ، سیاست ویا سیاسی استقرارنینگ اهمیتی

"امیر تیمور" اوزبیکلر اوچون انچه اهمیت گه ایگه دیر. اوزبیکستان اوچون تیمورنینگ مملکتی دیب هم ایتیش ممکن. حکومدارلیگی پیتیده انچه بیلیم آدمی، عالملرنی مملکتی گه دعوت ایتگن دیر. بوگونگی کونده بخاراده گی، سمرقندده گی انچه تاریخی اثر تیمور دوریده قوریلگن دیر. اوزبیکستان نینگ ایلک دولت باشلیغی اسلام کریم اوف، اوزی نینگ اورنیده تیمور و اونینگ دوریده گی اثرلرنی رویابگه چیقریش گه حرکت قیلگن دیر.

تیمور دوریده دولت نینگ حدودی ازمیردن هندوستانگچه باره دی. تیمور عثمانلی دولتینی فطرت دوری گه یونلتیب آلتین اردو دولتینی یوق قیلیب تشله گن دیر. بیراق بونچه کینگ جغرافیه نی کنترول قیلیب اداره ایتووچی دولت میکانیزمی بولگه گنی اوچون 1405 ده گی وفاتی بیلن دولت کوچسیز بولیب کیته دی. عثمانلی دولتی قیسقه مدت جریانیده اوزیگه کیلیب اوز یولی گه دوام ایته دی. بیراق آلتین اردونینگ توپراقلریده گی خالیگاهنی روسلر تولدیریب آله دی. تیمور یراتگن خالیگاه باعث روس امپراتورلیگی نینگ وجودگه کیلیشی گه سبب بولگن لیگی بیلن ایتیلماقده دیر.  

تیمور دوریده و اوندن کیینگی دورلرده بویوک علمی فعالیتلر بجریلگن حالده کیینچه لیک بو جریان نینگ دوام ایتمه گنینی کورماقده میز. بونینگ اینگ مهم سببی سیاسی استقراردیر. سیاسی استقرار بولمه گنده بیلیم، تعلیم، صنعت، مدنیت و هیچ بیر نرسه منگو قالمه یدی. بونینگ تراژیدیک مثالینی تیمورنینگ نبیره سی میرزا اولوغ بیک نینگ حیاتیده کوره میز. دولت باشلیغی، اوز دوری نینگ مهم عالملریدن، هوا شناس بولگن حالده اوغلی اونگه قرشی قوزغالانگه قول اوره دی. اوغلی گه قرشی مغلوبیت گه اوچره ب تسلیم بوله دی. تخت سلطنت دن وازکیچگن لیگینی حج کیتماقچی ایکن لیگینی بیلدیره دی. رخصت بیریله دی لیکن هنوز سمرقندنی چیقمه ی توریب اوغلی نینگ امری بیلن اولدیریله دی. بونقه خوفلی و معما بیر جریانده هیچ بیر نرسه نینگ منگو قالیشی ممکن ایمس. باشده تذکر بیریلگن مسله نینگ مهم سببی سیاسی استقراردیر. اهل سنت علماسی نینگ سیاسی استقرارگه بیرگن اهمیتی اوزبیکستانده یخشی راق بیلینه دی. دولت بولمه گنده کیینگه هیچ بیر نرسه قالمه یدی. چونکه عثمانلی دولتی و اداره لری نینگ مهم سببی ایسه سیاسی استقراردیر.

فتو

فتونینگ قنچه لیک خطرلی بولگنینی اوزبیکستان تورکیه دن اولراق بیلیب آلگن ایکن. 1999 – ییلی فتو مکتبلرینی تماماً اورته دن کوتاریب یوبارگن. استخباراتچی لیک بیلن عیبله گن اوقیتووچیلرینی دیپورت قیلگن. فتو تورکیه ده 2016 – ییلی قول اورگن تونتروو تشبثینی اوزبیکستانده سینه گن لیگی و ناموفق بولگن لیگی ایتیلماقده. فتونینگ تورکیه-اوزبیکستان مناسبتی بوییچه ییتکیزگن زیاننی، هم ذهنیمیزده گی اوزبیکستان تصوری همده اوجایده ایشیتگنلریمیز بیلن یخشی راق بیله میز.

بخاری، شاه نقشبندی، متوریدی

اوزبیکستان بیلن تیگیشلی بیر یازوو یازماقچی بولگنده بخاری، نقشبندی متوریدی بولمه ی ممکن ایمس. بوگونگی کونده رادیکال لشمه (افراط گرایی) گه توسیق بولگن، ایرووچی (متعصب) بولمه گن اسلامی تحلیل نینگ ریشه سینی ایجاد ایتگن بو عالملر ایریم بیر یازوونینگ موضوعسی بولسین. بو یازووده اوزبیکلرنینگ بو کیشی لرنینگ زیارتلریگه کتته قیزیقیش کورستگن لیکلرینی ایته میز.

تورکچه و تورک عالمی

تورکچه گپله شووچی دولتلر اورته سیده علاقه، افهام تفهیم نی آرتیریب باریش قیین ایمس. اوچ اساسی آدیم بیر- بیریمیزنی انگلشمیزنی قوله ی قیلیب بیره دی.

بیرینچیسی لاتین حرفلرگه اوتیش دیر. اوزبیکستان لاتین حرفلریگه اوتگن. قزاقستان و آذربایجان هم اوتگن لیکن بو اولکه لری وقت – وقتی بیلن کریل الباسیدن ایش آله دیلر. لاتین الفبا تیزیمی گه اتگنده یازوولرنی انگلش آسانراق بوله دی.

ایککینچیسی یوز ییل آلدینگی کلمه لردن کوپراق ایش آلیش دیر. سونگی عصرده تورکیه تورکلری انلگلیسچه و فرانسیزچه نینگ ایریملری ایسه روسچه نینگ تاثیری آستی گه قالگن دیر. همه میز بیرگه لیکده آته لریمیزنینگ تیلینی گپیرگنده بیر بیریمیزنی یخشی راق توشینه میز. اوزبیکستانده قرّی – کیکسه لر کییگن کییملر بابا اجدادلریم و بی بی لریم کیگن کییم لرگه اونچه اوخشه یدی کی اولرنی کورگن بولدیم.

اوچونچی اوله راق تورکیه تورکچه سی یازیلگندیک اوقیله دی، اوقیلگندیک یازیله دی. بو هم تیل گه آسانلیک کیلتیره دی. ایریم تیللرده هم بونقه بیر نرسه بولگنده تیللر اورته سیده بیر –بیرنی انگلشنی آسانراق قیله دی.

شو وقت ایسکی تورکچه نی آزگینه بیله میز، بیر-بیرنی توشینیش اونچه لیک قیین ایمس.

تورک بیلیم یورتلری نینگ نماینده لیک آچیش لری

بیز کورگن هرکیم تورک بیلیم یورتلری نینگ اوزبیکستانده نماینده لیگینی آچیشینی ایته دی. پوتین نینگ 150 بیلیم یورتی باشلیغی بیلن بارگنی ایتیله دی. غربی عالی بیلیم یورتلری شعبه لرینی انچه دن بیری آچگن. عالی بیلیم یورتلری نینگ اوزبیکستانده نماینده لیک آچیش لریگه بیر توسیق بولسه تیزلیکده برطرف قیلیش کیره ک. معلم عالی بیلیم یورتلری نینگ اوزبیکستانده نماینده لیک آچیشلری تیزلیکده تشویق ایتیلیب فرصت یراتیلیشی کیره ک. روسیه و غرب عالمی انچه مصافه طی قیلگن حالده تورکیه نینگ کیچ قالمس لیگی کیره ک.

2-تورکیه

اوزبیکستان بارگنده ایککینچی بیر تورکیه نی کشف ایتگندیک خرسند بوله دی انسان. ویا او جای آته یورتیمیز بولگنی اوچون تورکیه نی 2 – بیر اوزبیکستان دیب ایتسه هم بولی بیره دی.

ذهن کودلری غرب ده شکل لنگن بیر تورکیه

 کیتمه ی توریب اوزبیک اوقووچیلر بیلن بیر گروپ ایجاد ایتگن ایدیم. اوقووچیلر تورکیه ده انسانلرنینگ غرب گه کوپراق علاقه تاپگن لیکلرینی شرقده گی ینگی لیکلرنی یوق دیب کور گن لیکلرینی افاده ایتگن ایدیلر. بخارا و سمرقندده نینگ چقور تاثیر قالدیریشی بیلن قیتیب کیلگنیمده اوقووچیلرنینگ نیمه دیماقچی بولگنینی یخشی راق بیلیب آلدیم. میدیاده تورکیه گه قنچه لیک اورین بیریله دی دیب قره گنده وضعیت نی نمایان قیله دی. سپورت، صنعت، ادبیات پروگراملریده تورک دنیاسیدن اونچه لیک بحث بولمه یدی. اوزیمیزگه سوال قیلیشیمیز کیره ک، غربده گی انچه سپورت و سپورتچینی بیلگن حالده تورک و اسلام عالمیدن نیچه ته بیله میز؟ کیبل تلویزن ترماغیده غربدن انچه تلویزیون کانالی موجود ایکن، تورک عالمیدن کانال یوق دیگن درجه ده دیر.

آته یورتیمیزگه قره ته بو کم گینه علاقه انچه متاثر قیله دی. حال بوکی انچه کیچیک نرسه لر تورک و اسلام عالمینی کون ترتیبی گه کیریتاله دی. تورک کینگشی آستیده تورک عالمی نینگ قهرمانلر بیلله شووی کپی نینگ قهرمانینی تعیین قیلیش اوچون هر ییلی بیلله شوولر ترتیب بیریلسه؟ خوددی شو اسلام تشکیلاتی بیرلیگی چوکاتیده عملی قیلینسه؟ بو کبی فعالیتلر انچه علاقه تاپیب معلومات گه سبب بوله دی.

ذهن دنیامیزنینگ چیگره سی فقط غرب تامان یونه لیشی، تورکیه نی کیچکینه گینه قیلیب قویه دی. تاریخی اجدادلریدن اوزیلگن بیر تورکیه اوز ارزشلریدن کوپ نرسه لرنی قولدن بیره دی. بونقه بیر تورکیه اروپا بیرلیگی گه کیرسه هم اروپا بیرلیگی نینگ ایچیده اوزینی عادی بیر مملکت وضعیتی گه توشیره دی. تورکیه غرب بیلن ایجاد ایتگن علاقه نی تورک و اسلام عالمینی، افریقانی هم کون ترتیبیده آلگن درجه ده اوزیگه کیله دی. بونقه بیر تورکیه اوز وظیفه سینی جایگه کیلتیریشی ممکن و شو بیلن اوزیگه، منطقه سیگه و دنیاگه انچه حصه قوشگن بوله دی.   

انقره ییلدیریم بایزید عالی بیلیم یورتی سیاست علملر فآقولته سی باشلیغی پروفیسور قدرت بلبل نینگ موضوع بیلن تیگیشلی یازووینی تقدیم ایتدیک.