Kun tahlili-16

Eronning Isroilga qarshi oxirgi hujumi mintaqa va dunyoni yana keskinlik markaziga olib keldi. Biroq, bu mojaroga faqat harbiy doirada baho berishning o'zi yetarli bo'lmaydi. Eron va Isroil o'rtasidagi keskinlik global kuch dinamikasini, mintaqaviy beqarorlikni va xalqaro diplomatiyani shakllantiradigan chuqur va murakkab tuzilishga ega.

Isroil tomonidan Eron konsulligiga sodir qilingan hujum va undan keyingi repressiyalar ikki davlat oʻrtasidagi toʻgʻridan-toʻgʻri mojaro emas, balki yirik davlatlar ishtirokidagi kengroq sahnaning bir qismidir. AQShning Isroilni qo'llab-quvvatlashi, Eron bilan keskin munosabatlari, Rossiya va Xitoyning mintaqaviy siyosati bu mojaroning ko'p qirraliligini ko'rsatadi.

Xususan, Eronning Isroilga qarshi qo‘llagan harbiy taktika va strategiyalari, mintaqadagi kuchlar muvozanatidagi o‘rnini mustahkamlashni maqsad qilgan. Bu hujumlar Eronning nafaqat harbiy kuch, balki strategik aktyor sifatidagi ahamiyatini ham ifodalaydi.

Eronning qasos sifatida amalga oshirilgan operatsiyasi Isroil havo hujumidan mudofaa tizimlari uchun asosiy muammo deb hisoblangan. Isroilning Temir gumbaz kabi mudofaa tizimlari Eronning raketa va dron hujumlariga qarshi nisbatan muvaffaqiyatli mudofaani ta'minlasa-da, bu Isroil har doim ustunlik qiladi degani emas.

Hujumning mudofaasi iqtisodiy jihatdan qimmatga tushishi urushning barqarorligini uzoq muddatda Isroil uchun hayotiy muammoga aylantirdi. Shuning uchun Eronning hujum qobiliyati Isroil va uning ittifoqchilariga doimiy tahdid solib kelmoqda.

Boshqa tomondan, Eron Inqilobiy Gvardiya armiyasi (IRGC) qo'mondoni Husayn Salamiyning bayonoti Isroil-Eron harbiy mojarosida an'anaviy shablonni o'zgartirgan ko'rinadi. Selamiyning ta'kidlashicha, Eron Isroilga qarshi javob amaliyoti bilan yangi tenglama yaratgan. Salamiy, ushbu tenglama doirasida bundan buyon Isroil tomonidan Eron manfaatlari, mulklari, xodimlari va fuqarolariga qaratilgan hujumlarga to'g'ridan-to'g'ri Eron hududidan javob berilishini bildirdi.

Isroilning munosabati xalqaro maydonda yakka o'zi harakat qila olmasligini ko'rsatadi. AQShning mintaqadagi mavjudligi va yordami Isroilning qaror qabul qilish jarayonlarida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Bu holat Isroilning mintaqaviy xavfsizlik siyosatini shakllantirishda xalqaro diplomatiyaga qaramligini ham ochib beradi.

Bu mojaro Isroil ichidagi turli siyosiy dinamikalarni ham rag'batlantirdi. Netanyaxu hukumatining xavfsizlik siyosati ham mamlakat ichida, ham xorijda tanqidlarga uchradi va barqarorlikdan yiroq ekanligini isbotladi. Hukumat bu inqirozni qanday yengayotgani borasida Isroil jamoatchilik fikri ikkiga bo'lingan; Ba'zilar Eronga nisbatan qattiqroq javob berish kerak deb hisoblasa, ba’zilari esa, keng ko'lamli urush ehtimoli borligini ta'kidlamoqda.

Eron uchun bu mojaro nafaqat kuch namoyishi, balki strategik hisob-kitob sifatida ham ko‘rilishi kerak. Eron bu hujumlar bilan nafaqat Isroilga, balki mintaqadagi va global miqyosdagi raqiblariga ham xabarlar yubordi. Eron o‘zining milliy xavfsizlik manfaatlarini himoya qilishni va mintaqaviy jilovlashni kuchaytirishni maqsad qilgani aniq.

Eron tomonidan, ayniqsa, Isroilning harbiy va fuqarolik infratuzilmalariga qarshi uyushtirilgan hujumlar, Eronning harbiy salohiyati va qat'iyati ko'rsatkichi sifatida baholanishi mumkin. Eron bu harakatlari bilan mintaqaviy va global aktyorlarga nisbatan taʼsirini oshirish va ayni paytda ichki siyosatdagi mavqeini mustahkamlashni maqsad qilgan. Chunki, Eron hukumati o‘z milliy sha’ni va mustaqilligini himoya qilish bilan ham ichki jamoatchilikni, ham mintaqaviy o’rnini qo‘llab-quvvatlamoqchi.

Eron va Isroil o'rtasidagi bu so'nggi mojaro Isroilning arab dunyosi bilan munosabatlariga ham ta'sir qiladi. Isroil Eron hujumlariga javob qaytarar ekan, arab davlatlari bilan ittifoqlarini saqlab qolish zarurligini his qilmoqda. Bu Isroil uchun mintaqadagi uzoq muddatli strategik maqsadlar va ittifoqlar nuqtai nazaridan muhim muvozanatlashuvchi harakatga aylandi.

Bu mojaroning yana bir muhim jihati Eronning ichki siyosati va jamoatchilik fikridir. Eron hukumati tashqi siyosat va harbiy harakatlardan milliy sharaf va xavfsizlik tushunchasini mustahkamlash uchun foydalanadi. Bu ham uning ichki siyosatdagi mavqeini mustahkamlaydi, ham xalqaro maydonda o’z kuchini ochiradi.

Oxir oqibat, Eron-Isroil mojarosi quruqlikdagi harbiy harakatlardan ko'ra ko'proqdir. Bu vaziyat mintaqaviy va global kuchlar o'rtasidagi munosabatlar, diplomatiya va xavfsizlik siyosatiga chuqur ta'sir ko'rsatadigan dinamik va ko'p qirrali mojaro bo'lib qolaveradi.

Xalqaro hamjamiyat ko'proq mas'uliyatni o'z zimmasiga olishi va bunday mojarolar nafaqat mintaqaviy, balki global tinchlik va xavfsizlikka ham jiddiy ta'sir ko'rsatishini tan olib, yechimga yo'naltirilgan yondashuvlarni ishlab chiqishi kerak. Eron va Isroil o'rtasida davom etayotgan ushbu mojaro boshqa mintaqaviy ishtirokchilar va yirik kuchlarni umumiy va bo'lingan manfaatlar atrofida yangi ittifoqlar tuzish uchun birlashtirmoqda. Bu ittifoqlar mojaroning borishini va uning xalqaro siyosatdagi oqibatlarini hal qiluvchi tarzda shakllantirishi mumkin.