Kun tahlili 70- qism

2024 yilda Turkiya tashqi siyosati

7-oktabr voqealari va undan keyingi voqealarni hisobga olmasa, 2023-yilni Turkiya tashqi siyosati nuqtai nazaridan nisbatan tinch yil sifatida belgilash mumkin edi.May oyida bo'lib o'tgan umumiy saylovlardan keyin davom etgan normallashuv tendentsiyasi tashqi siyosatning umumiy yo'nalishini belgilashda muhim rol o'ynadi.Muammolarning hal etilmaganiga qaramay, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan ziddiyatlarni minimallashtirish va umumiy manfaatlarga ustuvor ahamiyat berish tashqi siyosatning asosiy kun tartibi edi. Prezident Rajap Tayyip Erdog'an saylovdan keyingi davrda Fors ko'rfazi mamlakatlari bilan aloqalarni markazlashtiruvchi va iqtisodiyotni asosiy o'ringa qo'ygan mintaqaviy tashqi siyosatni afzal ko'rdi.Suriyadan kelib chiqadigan xavfsizlik xavflarini kamaytirish uchun Asad rejimi bilan vazirlar darajasida muzokaralar boshlandi.Isroil va Misr bilan munosabatlarni normallashtirish borasida muhim qadamlar tashlandi. Erdog'anning Qorabog'ni ozod qilishda Ozarbayjonni kuchli qo'llab-quvvatlashi, Bu 2023 yilda Turkiyaning geosiyosiy o‘yinchi sifatidagi mavqeini mustahkamladi.

Erdog'an Turkiyaning G'arb bilan aloqalarini tiklashga ham harakat qildi, Turkiya-Amerika munosabatlarida yangi yo'nalishni belgilab olishni maqsad qildi va Ukraina mojarosida muvozanatli pozitsiyani egalladi.2023-yilda o'tkazilgan juda muhim Turkiya-Gretsiya sammiti bilan yakunlandi va bu boshqa muhim tashqi siyosat qadamiga aylandi. SETA / Xavfsizlik tadqiqoti direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning bu boradagi bahosini taqdim etamiz...

Turk-Amerika munosabatlari ba'zi hal qilinmagan muammolar tufayli 2024-yilda kun tartibini egallashga tayyorlanmoqda. Bularning eng asosiysi, AQShning PKK terror tashkilotining Suriyadagi bo'limi YPGni qo'llab-quvvatlashni davom ettirishdir.

Xususan, AQShning Suriya strategiyasida sezilarli o‘zgarish kutilmaydi, bu esa Suriya shimoli-sharqida YPGni qo‘llab-quvvatlashning davom etishini ko‘rsatmoqda.YPG o'zining harbiy salohiyati va xalqaro tarmoqlarini kuchaytirar ekan, bu davom etayotgan yordam Turkiya uchun tobora ortib borayotgan muammo tug'dirmoqda.So'nggi paytlarda amalga oshirilgan harakatlar, masalan, mintaqani Shimoliy Suriya Demokratik ma'muriyati deb o'zgartiruvchi yangi konstitutsiyaning amalga oshirilishi Turkiyaning bu boradagi harakatlarining dolzarbligini ko'rsatmoqda.2024-yilda YPG masalasini hal etmaslik Turkiya uchun kengroq strategik muammoga aylanishi mumkin. Bundan tashqari, Turkiya-Amerika munosabatlarining boshqa jihatlari ham kelgusi yilning faol bo'lishini ko'rsatmoqda.F-16 sotuvidagi ijobiy o'zgarishlar va Turkiya Oliy Millat Majlisining Shvetsiyaning NATO a'zoligi bilan bog'liq ijobiy qarori Turkiya-Amerika munosabatlarining harbiy va mudofaa jihatlariga ta'sir qilishi mumkin.Biroq, Isroilning G'azo urushi va Turkiyaning bu boradagi pozitsiyasi kabi dinamikalar Turkiya-Amerika munosabatlariga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Yaqin kelajakda Isroil va Turkiya o'rtasida murosaga erishish ehtimoli juda oz ko'rinadi va bu Turkiya-Amerika munosabatlariga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.

Turkiya-Yevropa munosabatlari nuqtai nazaridan, 2023-yilda erishilgan atmosferani 2024-yilda davom ettirishi kutilmoqda.Yevropa Ittifoqi miqyosida jonlanish kuzatilmasligi mumkin, ammo saylovdan keyingi muhit davom etishi mumkin. Davom etayotgan Ukraina mojarosi Turkiya-Yevropa munosabatlariga sezilarli ta'sir ko'rsatadi va Mojaro jarayonidagi noaniqliklarni hisobga olgan holda Turkiyadan strategik yondashuvni talab qiladi.Xavfsizlik masalalari, ayniqsa migratsiya, hamkorlik sabablarini kuchaytirsa-da, Iqtisodiy o'zaro bog'liqlik Turkiya-Yevropa munosabatlarining 2024 yilda barqaror bo'lishini ko'rsatmoqda.Turkiya va Gretsiya o'rtasidagi murosa va Sharqiy O'rtayer dengizi energiya sohasida hamkorlikning kuchayishi Turkiya-Yevropa munosabatlariga ijobiy ta'sir qilishi mumkin.  Biroq Yevropada o‘ta o‘ng mafkuralarning kuchayishi milliy va tashqi siyosatga ta’sir ko‘rsatishi, Yevropa Ittifoqida turklarga qarshi kayfiyatni keltirib chiqarishi mumkin.Shuning uchun bu sohadagi o'zgarishlarni diqqat bilan kuzatib borish kerak.Davom etayotgan Ukraina urushi 2024-yilda ham eng muhim xalqaro muammolardan biri boʻlib qolaveradi va Turkiyaga yaqinligi va manfaatlari tufayli sezilarli darajada taʼsir qiladi.

Eng muhim savol Qo'shma Shtatlar va Yevropa davlatlari Ukrainaga harbiy yordamni davom ettiradimi, deganda. Ushbu yordamning davom etishi Ukrainaning mojaroni davom ettirish qobiliyatini ta'minlasa-da, yordamni to'xtatish urushning borishini o'zgartirishi va Rossiyaga foyda keltirishi mumkin.Natijada Turkiya tashqi siyosatiga Ukrainadagi mojaroning mumkin bo‘lgan oqibatlari ta’sir qiladi. Erdo‘g‘anning Vengriyaga tashrifi chog‘idagi so‘nggi bayonotlari va Erdo‘g‘an bilan Rossiya prezidenti Vladimir Putin o‘rtasida yangi sammit o‘tkazish ehtimoli, don koridori kelishuvi kabi masalalarning muhimligini ta’kidlaydi. Turkiyaning Rossiya bilan aloqalari Suriya, Janubiy Kavkaz, Liviya va energetika sohasidagi ko'p qirrali aloqalari hisobga olinsa, Turkiya-Rossiya munosabatlari 2024-yilda ham muhim markaz bo'lib qoladi.

Yaqin Sharqdagi normallashuv Turkiya tashqi siyosatining muhim elementi bo'lib qolaveradi. Biroq, Turkiya va Fors ko'rfazi mamlakatlari o'rtasidagi "normalizatsiya" atamasi eskirgan bo'lishi mumkin, bu esa bu borada yangi konsensusga ishora qiladi.

Turkiya, Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklari (BAA) va Qatarni birlashtiruvchi yangi mintaqaviy konsensus paydo bo'lishi mumkin, ayniqsa mudofaa sohasidagi hamkorlik, potentsial strategik ittifoqqa aylanadi.Shunga qaramay, G'azo masalasini hal etmaslik Yaqin Sharqda 2024 yilda Turkiya va butun mintaqaga ta'sir qiladigan kengroq beqarorlik muhitini yaratishi mumkin.Natijada Turkiya ham bo'lgan davlatlar G'azoga nisbatan sa'y-harakatlarini kuchaytirishi mumkin.Markaziy Osiyo 2024 yilda Turkiya uchun, ayniqsa Turkiy Davlatlar Tashkiloti doirasidagi aloqalar nuqtai nazaridan yana bir muhim jihatga ega.Dastlab iqtisodiy hamkorlikka qaratilgan bu hamkorlik yanada strategik siyosiy tashabbusga aylandi.  va Turkiyani Markaziy Osiyo tenglamasida oʻz oʻrnini taʼminlovchi tashqi siyosat yuritishi kutilmoqda.

 Umuman olganda, Turkiyaning strategik muhiti dinamizm va xilma-xillik bilan ajralib turadi va bu oxir-oqibatda Turkiyaning yangi mintaqaviy va xalqaro yo'nalishi uchun qiyinchiliklar tug'diradigan bir oz cheklovchi mintaqaviy muhitga olib keladi.

SETA / Xavfsizlik tadqiqoti direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning bu boradagi bahosini taqdim etdik...

​