nobél ximiye mukapatigha érishkenlerning tizimliki élan qilindi
2019-yilliq nobél ximiye mukapati litiy ion batariyesining ijad qilinishigha töhpe qoshqan tetqiqatliri sewebi bilen, alimlardin jon b. gudénaf (John B. Goodenough), m. stenléy witingham (M. Stanley Whittingham) we akira yoshino (Akira Yoşino) gha bérildi.
türkiye awazi radiyosi xewiri: shiwéytsariye padishahliqi bilimler akadémiyesi 2019-yilliq nobél ximiye mukapatigha érishkenlerning ismini élan qildi.
qeyt qilinishiche, 2019-yilliq nobél ximiye mukapati litiy ionluq batariyesining ijad qilinishigha töhpe qoshqan alimlardin jon b. gudénaf, m. stenléy witingham we akira yoshinogha bérilgen.
bu heqtiki bayanatta mundaq déyildi:
«künimizde qol kompiyutéridin yanfonghiche bolghan nurghun éléktironluq üskünilerde ishlitilidighan litiy ionluq batariyeler insaniyetning hayatida ghayet zor özgirishlerni barliqqa keltürdi. bu yilliq nobél ximiye mukapatigha érishkenler, tetqiqatliri bilen simsiz we fosil yéqilghulargha éhtiyajliq bolmighan jemiyetning asasini yaratti.»
engliyelik ximiye alimi m. stenléy witingham1970-yilliri yüz bergen néfit kirizisi jeryanida, fosil yéqilghulargha éhtiyaji chüshmigen halda ishleydighan yéngi téxnika üstide izdinip, ion maddisining éléktironlirini sirtqa yetküzüsh jehettiki ghayet zor yoshurun küchini bayqidi. u litiy élmintini tejribe qilip, birinchi bolup litiy batariyesini yasighan kishi bolup qaldi.
amérikalik qattiq halet fizika alimi jon b. gudénaf litiy batariyesining yoshurun küchini ikki hesse ashurghan sharaitlarni peyda qilip, batariye ishlitishni téximu qolaylashturghan tetqiqatlargha bashchiliq qildi.
yaponiyelik iimiye alimi akira yoshino batariyelerdiki sap litiylarni pütün halda chiqirip, batariyelerni peqet litiy ionlar bilen ishleydighan halgha keltürdi. bu ijadiyet batariyelerni kündilik turmushta keng omumlashturushni mumkin halgha keltürdi.
jon b. gudénaf, m. stenléy witingham we akira yoshino nobél ximiye mukapatidin bashqa, 9 milyon shiwéytsariye kroni (texminen 1 milyon dollar) hediyesige érishti.
