qiziq nuqtigha aylanghan sherqiy aq déngiz we énérgiye zapasliri

türkiye awazi radiyosi: 2000-yillarning bashlirida sherqiy aq déngizda hidro karbon zapaslirining bayqalghanliqi heqqide qarashlar otturigha qoyulushqa bashlidi, 2007-yili 26-yanwar dunyawi kirizis keltürüp chiqiridighan nahayiti muhim bir weqe yüz berdi؛ jenubiy qibris rum hökümiti sherqiy aq déngizda bir tereplime halda «alahide iqtisadiy rayon» élan qilip, hemmisila dégüdek detalashliq bolghan 13 rayonda hidro karbon charlash paaliyiti élip baridighanliqini uqturdi.

amérika géologiyelik tekshürüsh idarisining sanliq melumatlirigha qarighanda, sherqiy aq déngizda 30 milyard waril néfitke barawer hidro karbon zapisi bar bolup, omumiy qimmiti texminen 1.5 tirilyon dollargha yétidiken. bularning köpinchisi tebiiy gaz iken.

aq déngizgha qoshna döletler bilen xelqaraliq aktiyorlarning bu rayonda élip barghan hidro karbon charlash paaliyetliri, sherqiy aq déngiz énérgiye tenglimiside yéngi tengpungluqning barliqqa kélishini keltürüp chiqarmaqta. jenubiy qibris rum hökümiti arzusini emelge ashurush üchün, misir we girétsiye hökümetliri bilen kélishimlerni imzalidi. lékin, bu qedem jawabsiz qalmidi. enqere «bu bir tereplime qarar»gha qattiq inkas qayturdi؛ kök weten (déngiz) telimati maqullandi. türkiye rayondiki heq-hoquqliridin waz kechmeydighanliqini bildürdi we bayanat élan qilip, özige tewe déngizning chek-chégrasini pütkül xelqara jemiyetke jakarlidi.

enqere yawropa ittipaqining tehditlirige qarimay, özining teshebbusini ilgiri sürüsh yolida qedemlerni tashlidi؛ liwiye bilen déngiz teweliki kélishimi imzalidi.

bu musapide yawropa ittipaqi bilen amérika jenubiy qibris rum hökümiti terepte turdi. sherqiy aq déngiz gazini yawropagha toshush üchün, türkiyeni aylinip ötidighan EastMed türi élan qilindi. bu türge asasen, sherqiy aq déngizdin chiqirilidighan tebiiy gazning girétsiye arqiliq italiyege, u yerdin yawropa ittipaqi döletlirige yetküzülüshi pilanlanmaqta idi. pilanlar yérim yolda toxtap qaldi. amérika 2022-yilining béshida 30 milyard yawro meblegh sélish mölcherliniwatqan mezkur türni qollashtin yaltaydi.

hidro karbon zapasliridin bashqa, hem süriyediki ichki urush hemde pelestin-israiliye mesilisi sherqiy aq déngizni xelqara aktiyorlarning küch sinishish meydanigha aylandurdi. nöwette nurghun döletlerning sherqiy aq déngizning xelqara déngiz tewelikide herbiy mewjudiyiti bar؛ aq déngizda amérikaning ottura tiptiki qorallar seplengen yette dane «zerbidar» namliq urush paraxoti bilen ikki su asti paraxoti bar. zerbidar paraxotining her biri 400 dane tomaxawkis namliq bashqurulidighan bomba élip yüreleydu. buningdin bashqa, charlighuchi bashqurulidighan bomba we sezgür bashqurulidighan bombilar seplengen B-2 bombardimanchi ayropilanlar bilen nechche yüz tomaxawkis bashqurulidighan bomba yüklengen USS Harry S Truman namliq awiyatkimu rayonda daim charlash élip barmaqta. buningdin sirt, amérikaning USS Porter we USS Donald Cook namliq paraxotlirimu rayonda toxtimay üzüp yürmekte.

englyening qibris arilida muhim herbiy bazisi bar bolup, bu yerde hujum we razwédka qilish iqtidarigha ige tornado ayropilanliri bilen 6 dane tayfun küreshchi ayropilani bar. buningdin bashqa, engliyening orni mexpiy tutuluwatqan hujum qilish iqtidarigha ige eqliy iqtidarliq su asti paraxotliri bilen HMS Duncan namliq urush paraxotimu aq déngizda meshghulat élip barmaqta.

firansiye charléz dégol awiyamatkisi bilen wezipe ötigüchi qisimlirini daim sherqiy aq déngizgha ewetishni dawamlashturmaqta.

rusiye uzundin buyan süriyening laziqiyye rayonidiki himeymim bazisida herbiy mewjutluqini saqlap kelmekte.

moskwaning sherqiy aq déngizda nechche ming kilométirgha yétip baridighan su asti bombiliri orunlashturulghan admiral girigorowich we admiral éssén qoghdighuchi paraxotliri bar.

2022-yili 6-ayda paytext qahirede chaqirilghan sherqiy aq déngiz tebiiy gaz munbiri jeryanida, misir, israiliye we yawropa ittipaqi otturisida tebiiy gaz toshush we éksport qilish üch terep kélishimi imzalandi. bu kélishimni téximu kéngeytish üchün, israiliye aq déngizdiki tamar meydanidin misirgha tebiiy gaz éksportini ashurushni testiqlighanliqini élan qildi.

undaqta, israiliyening ghezzege qaratqan hujumliri némilerni özgertti?

ghezzediki urushning sherqiy aq déngizdiki tebiiy gazliqlarning kelgüsi tereqqiyatigha uzun muddetlik tesirlerni körsitishi texmin qilinmaqta؛ israiliyening ghezzege qaratqan hujumliri sherqiy aq déngizning énérgiye bixeterlikige éghir tehdit élip kelmekte.

yawropaning énérgiye bixeterlikige kapaletlik qilishqa mejbur bolushi, sherqiy aq déngiz üchün birla türning otturigha chiqishini küchke ige qilidu. u bolsimu, tebiiy gazning türkiye arqiliq yawropagha toshulushidur.