22 – нөвәтлик дунйа нефит қурултийида түркийә

түркийә авази радийоси: 9 – ийулдин 13 – ийулғичә болған арилиқта истанбулда өткүзүлгән, енергийәниң олимпики, дәпму атилидиған 22 – нөвәтлик дунйа нефит қурултийи, дунйа енергийә саһәсиниң алдинқи қатардики кишилирини бир йәргә җәм қилди. 70 пәрқлиқ дөләттин вәкил иштирак қилған қурултайға 30 дөләттин министир вә 500 ширкәт хоҗайини иштирак қилди. дунйа иқтисади, нефит вә тәбиий газ базарлиридики әң йеңи әһваллар, нопус көпийиши, дунйа енергийә тәлипи қатарлиқлар қурултайда музакирә қилинған темилар арисидин орун алди.

дунйа миқйасида нефит баһасиниң төвәнлиши, қурултайда әң көп бәс – муназирә қилинған темиларниң бири болди. қурултайда, нефит експорт қилидиған дөләтләр тәшкилати – «опек» ниң нефит запаслирини қисқартиш қарариму күнтәртипкә кәлди. «опек» ахирқи қетим йанвар ейида нефит ишләпчиқиришни қисқартидиғанлиқи тоғрисида байанатларни бәргәниди. бу йилниң дәсләпки йеримидики ишләпчиқиришни қисқартиш, нефит запаслирини күтүлгинидәк хориталмиғанлиқи үчүн, ишләпчиқиришни йәнә алтә ай қисқартиш қарар қилинғаниди. нефит искилат қалдуқиниң ешип кетишиниң алдини елиш үчүн, йолға қойулған бу тәдбирләр арқилиқ «опек» ниң алдимиздики мәзгилдә нефит базарлирида иҗабий тәсир пәйда қилиши күтүлмәктә.

«опек» нефит ишләпчиқиришни қисқартқан мушундақ бир пәйттә, америкиниң силантес йеқилғуси ишләпчиқиришни ашуруши, 22 – нөвәтлик дунйа нефит қурултийида әтраплиқ музакирә қилинған мәсилиләрниң бири иди. америка қошма иштатлириниң нефит ишләпчиқиришни ашурушиниң дунйа нефит қалдуқиниң ешишиға сәвәб болидиғанлиқи, базарларда нефит моллиқи йаритип, йеқинқи йилларда төвән болуп болуп келиватқан нефит баһасини техиму чүшүрүветидиғанлиқи тәхмин қилмақта.

нефит баһалиридики төвәнләш нефит експорт қилғучи дөләтләргә нисбәтән мәнпий әһвал болсиму, түркийәгә охшаш енергийә еһтийаҗиниң көп қисмини импорт йоли арқилиқ қамдайдиған дөләтләргә нисбәтән әвзәллик һесаблиниду. түркийә дунйа миқйасида енергийә тәлипи әң йуқири дөләтләрниң бири болуп, бу тәләпниң көрүнәрлик қисмини импорт енергийә мәнбәлири билән тәминлиши, иқтисадида еғир малийә йүки пәйда қилип, қизил рәқәмләрниң ешип кетишигә сәвәб болиду. баһа алдимиздики бир қанчә йил бойичә мушундақ төвән болушни давамлаштурған тәқдирдә, қизил рәқәм төвәнләп, түркийә иқтисадиға иҗабий тәсир көрситиш еһтималлиқи бар.

түркийә нефит баһасидики төвәнләштин үнүмлүк пайдиланған тәқдирдә, енергийә саһәсидә көрүнәрлик илгириләшләрни қолға кәлтүрәлиши мумкин. мәйли җуғрапийәлик орни сунған әвзәллик, мәйли йилсери зорийиватқан иқтисади билән болсун, түркийәниң енергийә йәткүзүш бихәтәрлики нуқтисидин районниң әң мувапиқ дөлити икәнликигә қил сиғмайду. һазирғичә ройапқа чиқарған енергийә қурулушлири вә шерикчилики биләнму енергийә саһәсидики истратегийәлик орнини әң конкрет шәкилдә оттуриға қойди.

түркийә техи йеқиндила һәм өзи һәм районниң енергийә йәткүзүш бихәтәрликини нәзәрдә тутуп, русийә билән түрк еқими тәбиий газ туруба линийәси؛ әзәрбәйҗан билән тиранс анадолу қурулуши лайиһәси келишимини имзалап, райондики енергийә мувазинитиниң алдинқи қатардики актийорлири билән һәмкарлиқ орнатқан болди. еһтийаҗи чүшкән енергийәниң муһим бир қисмини мәзкур икки қурулуш арқилиқ тәмин етидиған түркийә, енергийә сатқучи дөләтләрниң тәләп базарлириға киришидиму паал рол ойнайду.

иқтисадий ешишиға әгишип йилсери күчийип бериватқан енергийә тәлипигә чарә издәватқан түркийә, ахирида миллий енергийә вә мәдән сийаситини оттуриға қойди. күчлүк енергийә тәлипиниң көрүнәрлик бир қисмини йәрлик мәнбәләр арқилиқ тәминләшни нишан қилған бу сийасәт, енергийә саһәсидики сиртқа беқинишни төвәнлитишни капаләткә игә қилидиған маслишиш истратегийәлирини өз ичигә алиду. бу сийасәтниң болупму қайта һасил болидиған енергийә селинмилирини вә нөвәттә хизмәтлири давамлишиватқан йадро електир истансилирини балдуррақ иқтисад сепигә қошушни нишан қилғанлиқини ейтиш мумкин.

түркийәдә нөвәттә аққуйу вә сноп йадро електир истансиси қурулушидин ибарәт икки данә йадро енергийәси лайиһәси бар. бу қурулушлар хизмәткә кириштүрүлгән тәқдирдә, дөләтниң енергийә тәлипиниң %10 лик қисми йадро енергийәси истансилири арқилиқ тәмин етилиду. дөләтниң күнсери күчийиватқан енергийә тәлипигә асасән, сүрәт билән оттуриға қойулуватқан пүткүл пилан – лайиһә вә шерикчиликләр, түркийәниң енергийә йәткүзүш бихәтәрлики мәсилисигә қанчилик әһмийәт бериватқанлиқиниң рошән намайандиси.

22- нөвәтлик дунйа нефит қурултийи бойичә түркийә, пүткүл бу нишан вә истратегийәни йақлиған һалда дийалог вә учришишларни өткүзүш арқилиқ күذчлүк енергийә дипломатийәси елип барди. бу даиридә ташланған һәр бир қәдәм вә урунуш, түркийәни районниң енергийә мәркизи болуш нишаниға қәдәмму қәдәм йеқинлаштуруп, нөвәттики орнини күчәйтиш ролини ойнайду.