«türkiyening buningdin kéyinki weziyiti qandaq bolar?»

türkiye awazi radiyosi xewiri: fethullahchi térrorluq teshkilatigha mensup bir guruppa esker 15 – iyul küni türkiyede hökümetke qarshi herbiy isyan kötürüshke urundi. ularning bu urunushi meghlub boldi. chünki türkiye xelqi démokratiyeni qoghdash üchün kochilargha we meydanlargha seldek éqip, wetenni qoghdidi. emdilikte jiddiiy halet élan qilindi. köpligen kishiler «türkiyening buningdin kéyinki weziyiti qandaq bolar? xelqning kündilik hayatigha munasiwetlik siyasetler qandaq shekilliner?» dégendek soallarni sorashqa bashlidi. biz bu heqte jumhur reis erdoghanning diplomatiye siyasitige mesul bash meslihetchisi we bayanatchisi ibrahim qalin bilen  söhbet éilip barduq.

muxbir: hörmetlik ibrahim qalin ependim! TRT-World ning « One on One » pirogrammisigha xush kepsiz. jumhur reis erdoghan uzundin buyan türkiyede démokratiyege ziyan sélishqa urunuwatqan we döletning bixeterlikige tehdit shekillendürüwatqan bir térrorluq teshkilatining barliqini tekitlep kéliwatatti. dölet bundaq bir teshkilatning barliqini bilip turuqluq qandaqsige herbiy isyan urunushi yüz berdi? bolmisa, axbarat jehettin ajizliq terepler barmu?

ibrahim qalin: bu guruppa uzundin buyan türkiyede paaliyet élip bériwatatti. bolupmu 17 – 25 – dékabir urunushidin kéyin milliy bixeterlikke tehdit salidighan derijige bérip yetti. shundin tartip, nahayiti köp  tedbirlerni alduq. bu guruppining mensuplirini éniqlap chiqish we dölet orunliridin tazilash üchün bir qisim qedemlerni tashliduq. halbuki, bu uzundin buyan hel qilinish üchün tirishiliwatqan bir mesile idi. türkiye armiyesi ichidiki bir guruppa eskerning herbiy isyan urunushimu fethullah gülen herikitining axirqi qétimliq hujumliridin biri. armiye ichidiki pütkül armiyege wekillik qilmaydighan kichikkine bir guruppa esker shundaq urunushta boldi we tolimu epsuski, ularning bu urunushi qanliq hujumgha aylinip ketti. kochilar - meydanlarda biz körgen menziriler ularning qanchilik derijide aljighanliqi we ghaljirlashqanliqini körsitidu. hazirghiche dölitimizde héch körülüp baqmighan menzirilege shahit bolduq. öz eskerlirmiz xelqimizge qoral tenglidi we  oqqa tutti. qolida tömürning sunuqimu bolmighan mesum puqralirimiz kochilarda öltürüldi. 242 puqrayimiz shéhit boldi, 1500 din köpreki yarilandi. bu nuqtidin élip éytqanda, fethullahchi térrorluq teshkilati türkiyege nisbeten nahayiti chong balayiapettur. 15 – iyul «qara kéchisi» bashlanghan urunush etisi tarmar qilinghandin kéyin, «aydingliq seher» bilen axirlashti. bundaq weqening qayta yüz bermesliki üchün qanuniy tedbirlerni éliwatimiz. bu nishangha yétish üchün armiye, edliye, dölet xewpsizlik küchliri we herqaysi orunlargha singip kiriwalghan bu unsurlarni éniqlap chiqip, tazilishimizgha toghra kélidu. bu, dölitimiz we xelqimizning bixeterliki üchün, démokratiye we qanun dölitini qoghdash üchün kem bolsa bolmaydighan muhim herikettur.  herbiy - siyasiy urunushqa kelsek, alliqachan nurghun tedbirler élinghanidi, emma xelqimizning wetenni qoghdash yolidiki mislisiz pidakarliqi bu urunushni tarmar qildi. méning qarishimche, xelqimiz pütkül jahangha shan – sheripini qoghdash yolida mislisiz bir signal berdi. jümlidin, düshmenning kim bolushidin qetiy nezer, démokratiye, erkinlik we qanunning üstünlüki yolida héchnémidin qorqmaydighanliqini pütkül dunyagha körsitip qoydi.

muxbir: xelqning jawabi adettin tashqiri derijide idi. sizmu tekitlep ötkiningizdek, bashqa démokratik döletler bundaq inkas qayturulidighanliqini oylapmu baqmighan bolsa kérek. jumhur reis erdoghan heqliq rewishte türkiye xelqini kochilargha chiqip, inkas qayturushqa chaqirghanda, hökümet xelqning bundaq jawab qayturidighanliqini texmin qilghanmu?

ibrahim qalin: bu urunush bashlanghanda, biz aldi bilen bu urushning tesir dairisini bilishke tirishiwatattuq. qisqa waqit ichide ayan boldiki, bu unsurlar aldi bilen, enqere we istanbuldiki herbiy qisimliri arqiliq heriketke ötken iken. buning heqiqeten herbiy isyan urunushi ikenliki otturigha chiqqandin kéyin, jumhur reis erdoghan téléwiziye  nutiqi sözlep, xelqni kochilar we meydanlargha chiqip, ulargha tégishlik jawab qayturushqa chaqirdi. allahqa yüz minglarche shükürler bolsunki, xelqimizning wetenni qoghdash herikiti dastansiman bir hékayige aylandi. rastini éytqanda, héchkim bundaq bir urunushning yüz bérishini texmin qilalmaytti. herbiy isyanchilarning bunchilik qanxorluqini, aljighanliqini, bundaq rehimsizlikini qilche tesewwur qilalmaytti. aldi bilen, hemmeylen hang - tang qaldi, emma urunush meghlub bolghandin kéyin, zeper we xushalliq muhiti shekillendi.

muxbir: türkiye xelqining inkasini til bilen teswirlep bergili bolmaydu. derweqe, arqidin shunche künler ötüp ketken bolsimu, yenila kochilar we meydanlarda wetenni qoghdimaqta. sizningche buning sewebi hökümetning siyasetlirimu? yaki xelqning jumhur reis erdoghangha bolghan söygüsi we sadaqitimu?

ibrahim qalin: buning sewebi, aldi bilen, insanlarning démokratiye we qanunning üstünlükige bolghan ishinchisi hem igilik hoquqi piripsiplirigha toluq riaye qilishidur. biz türkiyede 1960 -, 1972 -, 1980 – yilliri we bashqa waqitlarda herbiy - siyasiy özgirishlerni bashtin kechürduq. tunji qétim bir herbiy isyan urunushi xelqimiz teripidin tarmar qilindi. insanlar kochilar we meydanlarda bir tereptin zeperlirini tebriklise, yene bir tereptin, bundaq weqelerning tekrarlanmasliqi üchün küresh qiliwatidu. hemme özlirining heq – hoquqlirini, dölitini, birlik we barawerlikini qoghdash yolida adaqqiche kochilar we meydanlarni terk etmeydighanliqi toghruluq küchlük signal bériwatidu. elwette jumhur reis erdoghan peqet herbiy isyanchilarghila emes, eyni waqitta pütkül xelqara jamaetchilikke bériliwatqan bu signalni dawamlashturushi üchün, xelqimizni kochilar – meydanlarni terk etmeslikke chaqirmaqta. kochilar – meydanlardiki her sahe ammisigha, her tebiqidiki insanlargha nezer tashlisingiz, xelqimizning zorawanliqqa qarshi mürini - mürige tirep küresh qiliwatqanliqini körisiz. jumhur reisimiz öktichi partiyelerning rehberlirige téléfon qilip, ularning herbiy isyan urunushigha tutqan pozitsiyesige rehmet éytti. bumu kochilar – meydanlargha tesir körsetti. oxshimighan siyasiy partiyelerni qollap awaz bergen kishiler herbiy isyan urunushi mesiliside mürini - mürige tirep küresh qildi. jumhur reis erdoghanning bir tereptin bu urunushqa taqabil tursa, yene bir tereptin, xelqqe rehberlik qilishimu muhim rol oynidi. chünki, bu hayat – mamatliq kéchidiki eng muhim peyt, jumhur reis erdoghanning xelqni kochilar – meydanlargha chiqishqa chaqiriq qilghan peyttur. bizning jumhur reis erdoghanning bu signalini xelqqe yetküzüshimiz üchün biraz waqit ketti, chünki, hel qilishqa tégishlik birqatar téxnikiliq mesililer bar idi. herbiy isyanchilar silerning orgininglar TRT ni ishghal qiliwalghan, éléktronluq xewerlishish, süniy hemrah arqiliq xewerlishishni üzüp tashlash üchün, süniy hemrah shirketlirimizge hujum qiliwatatti. biraq biz bu qiyin ötkeldinmu muweppeqiyetlik halda öttuq. jumhur reis erdoghanning chaqiriqi herbiy isyangha qarshi heriket üchün nahayiti muhim burulush nuqtisi idi.