türklerning qaytidin tirilishining bashlanghuchi

türkiye awazi radiyosi: 1915 – yilqi chanaqqele urushi türkler üchün qaytidin tirilish we mewjut bolushning bashlanghuchidur. gherb engliye we ittipaqdashliri hujumgha ötken gelibolu yézisigha ismini qoyghan bu urush türkler teripidin «chanaqqele urushi» dep atilidu.

chünki gelibolu peqet ishghalchi jahangirlar yaki gherblikler teripidin galipoli dep atalghan yézigha emes, chanaqqelege hujum qilip, türk dölitini ishghal qilmaqchi bolghanidi.

chanaqqele türklerning qaytidin tughulush we tirilish urushi bolghanliqi üchün her yili may éyida milyonlarche türk mezkur urush yüz bergen tupraqlarni ziyaret qilidu hemde derd – elemlirini tirik tutidu.

türkler özlirining zéminini ishghal qilishqa kélip urushta ölgen jahangir küchlerning mazarlirinimu xuddi öz shéhitliriningkige oxshash köngül qoyup berpa qilghan we ularning abidelirini tikligen. her yili milyonlarche türk qatnishidighan bundaq murasimlarda ishalchi eskerlerning mazarlirigha birmu ziyan yetküzidighan ish otturigha chiqmaydu. türkler öz shéhitgahliqlirigha qandaq köngül bölse, ularning mazarlirighimu shundaq köngül bölidu.

engliyelik, awistiriyelik yaki yéngi zélandiyelik eskerlerning mazarlirining aldidin ötkende öz eskerlirige qandaq hörmet bildürse, ularghimu shundaq hörmet bildüridu. türkler bu ishghalchi eskerlerge xuddi öz zéminidiki ebediy méhmandek muamile qilidu.

yéqinda yéngi zélandiyede kino sénariyeliridin qilche qélishmaydighan bir urush hékayisi döletning küntertipini meshghul qilghanidi.

hadise 1915 – yili chanaqqele urushi mezgilide yüz béridu. anzak eskerliri bilen aldinqi septe jan tikip élishqan murat eli isimlik türk eskiri urush dawamlishiwatqan bir peytte yerde yéngi zélandiyelik bir eskerning jesitige közi chüshüp qalidu hemde bu eskerning qol yaghliqini urush xatirisi süpitide yénigha éliwalidu.

türk eskiri jorj urén isimlik eskerdin xatire süpitide alghan qol yaghliqini oq tegken eng yéqin dosti yüsüf özning yarilirini éytish üchün ishlitidu. biraq béshigha we köksige oq tégip shéhit bolidu.

murat eli urush axirlashqandin kéyin bu qol yaghliqni saqlishi üchün özning tul qalghan xotunigha hediye qilidu. chünki qol yaghliqtiki qan yüsüf özge aittur.

urushtin texminen 100 yil ötkendin kéyin türk tarixshunas we zhurnalist ömer arslan otturigha chiqarghan weqe yéngi zélandiyede tarqalghandin kéyin anzak eskiri urénning ailisi yerlik taratqularda bayanat élan qildi. mezkur qol yaghliqning jorj urén teripidin ishlengenlikini eskertken anzak eskirining newrisi péri urén, mundaq deydu: «bowam 1915 – yili 1 – dunya urushi üchün misirgha ewetilgeniken. kéyin u 1915 – yili gelibolugha kétiptu. misirdiki waqtida chong anam bowamgha bir qol yaghliq ewetiptu. hetta bu qol yaghliqni 28 – matem küni üchün ewetiptu. bowammu bu qol yaghliqni urush jeryanida hemishe yanchuqida élip yürüptu. jümlidin bu qol yaghliqning xatirisi nahayti chong.»

péri urén chanaqqelege qarashliq hajipehliwan yézisida öz ailisining uda 102 yildin buyan saqlawatqan qol yaghliqni élishqa kélidighanliqini éytidu.

yüsüf özning newre – chewrilirimu bu telepke ijabiy jawab qayturidu. kim bilidu? belki hazir péri xanim chanaqqelening hajipehliwan yézisida bowisigha ait qol yaghliqni élishqa kelgendur.

chanaqqele urushida biz bashtin kechürgen tiragédiyening tariximizda belki minglarche oxshishi bardur. bügünki künde türkler chanaqqelediki bu qayghu – hesretlik weqede türk eskirining iptixarliq ishi tüpeyli hemme yerde özlirini tolimu shereplik hés qilidu.

türkiye pasporti bilen dunyani ayliniwatqanlar yüz yillar ilgiri türk eskirining ésil xisliti sayisida türk dölet erbablirining ayighi tegken ellerde daima qizghin qarshi élinidu. bu pasport kontrolidin tartip, méhmansaraylardiki alahide kütüwélishqiche üzlüksiz dawamlishidu.

yéqinqi yillardin buyan jumhur reis rejep tayyip erdoghanning asiya, afriqa we balqan rayonigha qilghan ziyaretliride hem dölet hem xelq teripidin qizghin qarshi élinishining bir sewebining perde arqisidimu ene shu tarixiy tejribiler yatidu.

erdoghan yéqinda élip barghan afriqa ziyaritide barghanliki döletlerning hemmisi teripidin birinchi derijilik resmiy murasimlar arqiliq alahide qarshi élindi. türk karxanichilargha mezkur döletlerning ishikliri keng échiwétildi. erdoghan afriqa kochilirida keng xelq ammisi teripidin qizghin qarshi élindi.

jumhur reis erdoghan türklerning menggü öchmes erkinlik we adalet meshélini égiz kötürüp türkler bilen afriqiliqlarning hoquqta barawer ikenlikini, hemrah bolush mumkinchikining barliqini tekitlimekte. hazirqi zaman afriqa tarixida tunji qétim «aq tenlik bir rehber» ulargha shundaq muamile qilmaqta. afriqa bu sözler arqiliq qaytidin özige ishenmekte.

dunyaning beshtinmu chong ikenlikini éytqan erdoghan, afriqining teqdirining yoqsulluq emeslikini, gherbni bay qilghan afriqining kan bayliqliri ikenlikini tekitlimekte, uning bu sözliri pütkül afriqa qiteside üzlüksiz jaranglimaqta.

afriqiliqlar buningdin birqanche esir ilgiri türk eskerliri portugaliyelik, ispaniyelik we engliyelik mustemlikichilerge qarshi bu tupraqlarni qoghdash jeryanida shéhit bolup, kömülgen shéhitgahliqlarni birer chanaqqele shéhitgahliqi dep bilidu. héyt – bayramlarda afriqidiki herqandaq bir türk shéhitgahliqigha barsingiz, türklerning mazarlirining béshida quran oquwatqan yaki dua qiliwatqan minglarche afriqiliqni körisiz.