enqere-baghdad munasiwetliridiki yéngi yüzlinish we énérgiye

türkiye awazi radiyosi: türkiye-iraq munasiwiti özara ziyaretler netijiside yéqindin buyan körünerlik derijide heriketlendürgüch küchke érishti. bu heriketlendürgüch küch baghdadta ötküzülgen üch terep yighini arqiliq yéngi basquchqa örlidi. türkiye jumhuriyiti tashqi ishlar ministiri xaqan fidan, dölet mudapie ministiri yashar güler we milliy istixbarat idarisi (MIT) bashliqi ibrahim qalin yéqinda iraqqa bérip, mensepdashliri bilen körüshti.

yighindin kéyin élan qilinghan birleshme bayanatta, jumhur reis rejep tayyip erdoghanningmu ramizandin kéyin iraqni ziyaret qilidighanliqi élan qilinish bilen birge, térrorizmgha qarshi küresh mesilisige alahide  orun ajritildi؛ elwette, bu birdinbir tepsilat emes. enqere-baghdad liniyesidiki hemkarliqning resmiy salahiyet dairiside ornitilishi kérekliki toghrisida ortaq tonush hasil qilindi. bu nuqta birleshme bayanatta töwendikidek ipadilendi:

«ikki dölet munasiwitining herqaysi saheliride qurulmiliq ramka shekillendürüsh we shu arqiliq daimliq alaqilishish méxanizmi ornitish üchün, ramka kélishimi tüzüsh xizmitini kücheytish qarar qilindi.

türkiye jumhuriyiti bilen iraq jumhuriyiti munasiwetlerning istratégiyelik ramkisini shekillendürüsh meqsitide teyyarlaydighan höjjetning körsetmisige asasen, ikki dölet dairilirining mas qedemde, qerellik halda, netijini asas qilip ishlishi mesiliside birdeklik hasil qilindi.

bu arqa körünüshte, térrorluqqa qarshi turush, soda, déhqanchiliq, énérgiye, su, sehiye we qatnash qatarliq sahelerde mexsus xizmet qilidighan birleshme daimiy komitétlarni qurush qarar qilindi».

shundaq, biz bu hepte yuqiriqi özgirishlerni chöridigen halda türkiye-iraq munasiwitining énérgiyege alaqidar qismi heqqide tepsiliy toxtilip ötimiz؛ yéngi hemkarliq teshebbusining mezmuni bilen yéqindin tonushup chiqimiz.

iraq yéqin kelgüside türkiye bilen birlikte emelge ashurulidighan bir türge, téximu énéqraq qilip éytqanda, faw porti we tereqqiyat yoli» türige alahide ehmiyet bermekte.

tereqqiyat yoli türi 1200 kilométirliq tömür yol we tashyol yasashni öz ichige alidighan chong tür bolup, bu arqiliq türkiyening iskenderun porti bilen besre qoltuqidiki faw porti hem tömür yol hemde tashyol arqiliq bir-birige tutashturulghan bolidu.

bu tür yawropa ittipaqidin tartip pars qoltuqi döletlergiche bolghan nahayiti keng rayongha tesir körsitidu؛ iraq bilen birlikte pars qoltuqi döletlirining tebiiy gazini yawropagha toshushqa téximu az waqit we téximu az chiqim kétidu. shundaqla bu tür türkiyening «énérgiye merkizi» pilanighimu zor töhpe qoshidu. türkiye iraq énérgiye menbelirining dunya bazirigha kirishide téximu aktip rol oynaydu. tereqqiyat yoli türi qizil déngizdiki özgirishler we déngiz qatnishidiki körünerlik aziyishtin kéyin, süweyish qaniliningmu asasliq reqibige aylinidu.

jumhur reis rejep tayyip erdoghanning baghdad ziyariti bilen birlikte, bu türge munasiwetlik muhim qedemlerning bésilishi pilanlanmaqta.

iraqning delillengen néfit zapisi texminen 145 milyard waril bolup, dunyadiki néfit zapisining texminen %8 ge ige. iraq néfiti ishlepchiqirish tennerxi we süpiti jehettimu dunyadiki eng erzan néfitlarning biri dep qarilidu.

jumhur reis erdoghanning ziyariti jeryanida yene, ötken yili aprélda meshghulati toxtighan iraq-türkiye xam néfit turuba yolining qaytidin ishqa kirishtürülüshi pilanlanmaqta.

kerkük yumurtaliq xam néfit turubisining yilliq toshush iqtidari 70 milyon warildin ashidu. kelgüsi mezgilde, liniyening sighimining kéngeytilidighanliqi otturigha qoyulmaqta.

tereqqiyat yoli türi bilen birlikte, yéngi énérgiye yetküzüsh liniyelirini qurush pilanliriningmu küntertipte ikenliki qeyt qilinmaqta.

türkiye bilen iraq otturisidiki soda miqdari nöwette yilliq 25 milyard dollar etrapida bolup, terepler otturisidiki diyalogning künséri küchiyishige egiship, bu miqdarni téximu ashurush nishan qilinmaqta.