urushning 3 - yilida gherbke nisbeten qarar chiqirish waqti keldi

«küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning tashqi siyaset tetqiqatchisi jan ajun teripidin teyyarlanghan «urushning 3-yilida gherbke nisbeten qarar chiqirish waqti keldi» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

***** ** **** *** *** ****

rusiyening ukrainagha qaratqan ishghal qilish urushi we uningdin kéyinki toqunushlar ikkinchi yilni tamamlidi. arqigha burulup qarighinimizda, her ikki döletke nisbeten zor yoqitish bolghan chong bir upritish urushini we kütülgen netijilerge érishelmigenlikini shundaqla ayighi yoq yoqitish dolqungha patqanliqini köriwalalaymiz. emma, rusiye yéqindin buyan urush meydanida üstünlükni qolgha keltürüshke bashlidi. gherbke nisbeten emdilikte qarar chiqirish peyti yétip keldi. ya ular ehmiyetlik shekilde ukrainani téximu bek qollaydu yaki rusiyening ghelibisi bilen yüzlishidu.

buningdin ikki yil ilgiri, rusiyening chaqmaq herikiti bilen kiyéwni ishghal qilip, hakimiyetni özgertish üchün ukrainada bashlighan herbiy herikiti meghlub bolushigha egiship, qedemmu qedem chong bir ishghaliyet herikitige aylinip qaldi. lékin, rusiye armiyesining yétersizliki, ukraina armiyesining berdashliq bérish küchi we milletchilik héssiyatining qoshulushi bilen ishghaliyet herikiti meghlub boldi. bolupmu, gherb döletlirining küchlük herbiy yardimi bilen ruslar ishghal qilghan nurghun rayonlardin chékinishke mejbur boldi. tarixta köp qétim körülgendek rusiye jughrapiyelik chongqurluqi, tebiiy bayliqliri we zor adem küchini seperwer qilish arqiliq urush yönilishini qaytidin özige paydiliq terepke özgertken ehwalda turmaqta. chet ellerning ukraina armiyesini qollash nisbiti töwenlidi. bolupmu yéqinqi aylarda, ukrainagha qilinghan yardemlerning aziyishi bilen adem küchi jehette rusiyege qarshi méyip haletke chüshüp qalghan ukraina, aldinqi seplerde qiyinchiliqqa duch kélishke bashlidi. putinning rusiye armiyesidiki qomandanliq we kontrol qurulmisini özgertishi, seperwerlik qarari bilen xadimlarning sanini körünerlik derijide ashurushi, elwette mudapie sanaitining ishlepchiqirish iqtidarini yuqiri kötürüshi zor netijilerni yaratti.

bu arqa körünüshte, özgergen herbiy dinamiklar urush meydanida özini namayan qilishqa bashlidi. uning üstige rusiyening donbastiki halqiliq orunda turidighan we 2014-yildin buyan ukraina armiyesining qorghini bolup kelgen awdiyéwkani qolgha chüshürüshi jiddiy agahlandurush qongghuraqlirini chiliwetken ehwalda turmaqta. amérika palatasi bilen aqsaray otturisida yüz bergen ixtilaplar ukrainagha qilinidighan yardemlerning tonglitilishini keltürüp chiqardi. yawropa döletlirimu hem yéterlik derijide hem siyasiy irade jehette ukrainani rusiyege qarshi qolliyalmighanliqini namayan qildi. rusiye bolsa, del eksiche urush iqtisadi berpa qilip, bayliqlirini téximu köp urush üchün seperwer qilishqa bashlash arqiliq netijige érishishke bashlidi we asta-asta bolsimu aldinqi septe üstünlükke érishishni dawamlashturdi.

emdilikte yawropa döletliri xeterni tonup yétip heriketke kélishke bashlidi. gérmaniye we firansiye bashchiliqidiki yawropa chong quruqluqi döletliri engliye bilen masliship, ukrainani qandaq qilip téximu ehmiyetlik qollaydighanliqini qiliplashturushqa tirishmaqta. lékin ularning qarshisida chong bir küch bolghan rusiye mewjut. urush bashlinip, ikki yil tamamlanghan hazirqi weziyette ukrainaning qanchilik berdashliq béreleydighanliqi éghir soallarni peyda qilmaqta. shunga, emdilikte gherbke nisbeten hel qilghuch qarar peyti yétip keldi déyeleymiz. tézdin özara ixtilaplirini yéngip, amérikanimu mesilige qatnashturghan halda ukraina armiyesi we iqtisadini téximu ehmiyetlik qollap quwwettleshke mejbur. shundaq qilghandila rusiyening algha ilgirilishini tosiyalaydu we rusiyeni qaytidin chékinishke mejbur qilalaydu. eksiche bolghanda rusiyening ukrainagha qarshi ghelibisi ottura mezgilde yawropa chong quruqluqighimu éghir tehdit hésablinidighan yéngi géopolitikiliq ixtilaplarni peyda qilishi turghanla gep.

elwette, rusiyening bu ghelbisidin eng köp nepke érishidighan dölet xitay bolidu. xitay gherb bilen élip bériliwatqan küch kürishide ittipaqdishi rusiye bilen birlikte algha ilgiriliwalghan bolup qalidu.