kapitanning sayahet xatirisi - istanbulning ikki qirghiqi

türkiye awazi radiyosi: biz bu qedimiy we heywetlik sheherdiki seylimizni istanbulning eng sherqiy chétidiki nahiyesi shiledin bashlighaniduq. bügün biz istanbulning merkizige téximu yéqinlishimiz.

wéngriyening dangliq erbabliridin binakar karoli kos: «istanbul bir sheher, emma u her qandaq bir sheher emes» deydu؛ u bu sözi arqiliq istanbulni undaq asan teswirlep tügetkili, qisqa waqit ichide ziyaret qilip bolghili bolmaydighanliqining signalini béridu. ishininglarki, nechche ming yilliq tarixqa ige bu sheherni ziyaret qilishqa qanchilik waqit kétidighanliqini menmu bilmeymen. istanbulni seyle qilip tügitishke bir ömür yetmeydu, deydighanlarmu bar. derweqe, istanbulni bir qétimdila seyle qilip tögitish we uning bilen tonushup chiqish mumkin emes. biz seylimizni bashlayli – de, qanchilikini köreleymizkin.

*  *  *  *

qedimki dewr tarixchiliri istanbulni «boghuz xanishi» yaki «boghuz merwayiti» dep teswirleydu. derweqe, istanbulning güzelliki tillarda dastan؛ yuqiriqi sözler déyilip, aridin nechche esirler ötken bolsimu, istanbulning güzelliki hélihem izchil hékaye qilinmaqta. istanbul dunyadiki ikki qiteni özara tutashturup turidighan az sandiki sheherlerning biri. u hem güzelliki hemde istratégiyelik orni bilen her dewrning muhim shehiri bolup keldi. u asiya we yawropa qitesining otturisigha jaylashqan bolup, bu ikki muhim qite otturisida köwrük hasil qilghan. istanbulning asiya qitesi teripi «anadolu terep» yaki «asiya terep» dep atilidu. yawropa terep dunyaning her qaysi jayliridin kelgen sayahetchilerge bekrek tonush, emma men hazir silerge silermu tunji qétim anglaydighan bolush éhtimalinglar bolghan bir nersini dep bérimen. shundaq, istanbuldiki tunji olturaq rayon anadolu terepte qurulghan. qedimki dewrning muhim tarix alimi hirodot, wizantiye qurulushtinla burun, anadolu terepte bir olturaq rayonning barliqini éytidu. hirodot «emalar shehiri» dep atighan yer xalkedon, bügünki qadiköydur. démek, déngizning her ikki qirghiqida bayan qilishqa erziydighan bir – biridin güzel, bir – biridin alahide jaylar we hékayiler bar. elwette, ikki qiteni tutashturup turidighan  her ikki terepning perqliq nuqtilirimu bar! mesilen, yawropa teripige qarighanda anadolu terepte adem köp emes. chünki anadolu terepning nopusi qarshi terepning nopusining yérimigha toghra kélidu. shunga anadolu terep bir qeder tinch bolup, bésim bir qeder az bolidu. yawropa teripige sélishturghanda, elwette, qatnashmu ademni azraq charchitidu. eksiche bolghanda, istanbulning qatnash qistangchiliqi éghir bolup, uni bir azdin kéyin silermu körisiler yaki uni ilgiriki kechürmishliringlardin bilishinglarmu mumkin. shunglashqa, tetqiqatlar anadolu terepte yashaydighan we ishleydighan istanbullarning bir qeder tinch we bésimining bir qeder töwen ikenlikini otturigha qoydi. buningdin bashqa, yawropa terep téximu téz qurulushlishishqa duch kelgechke, yéshil rayonlar az. halbuki, anadolu teripi orman, baghche we yéshil rayonlargha bay. anadolu terepte yashaydighanlarning sheherdin yiraqlashmayla tebietning qoynigha kirip, bésimlirini yenggillitishi téximu asan. mesilen, beykoz, üsküdar, shile, aghwa qatarliqlar ammiwi qatnashqa olturup, qisqa waqit ichide yétip barghili bolidighan jaylar hésablinidu. men tilgha élip ötken jaylar aram almaqchi bolghan istanbulluqlarning hepte axirliridiki daimliq aramgahliridur.

men istanbulning yawropa teripining selbiy tereplirini tilgha aldim, emma u özining tarixiy qimmiti bilen anadolu tereptin éship kétidu. mesilen, istanbulning qedimki dewrlerdiki chégrasini belgileydighan we bu sheher qurulup tereqqiy qilghan «tarixi yérim aral» yawropa teripige jaylashqan. sultan ehmed, ayasofiya, topqapi üsti yépiq chong baziri we bashqa nurghun jaylar her bir sayahetchi körmestin ayrilmaydighan yerler hésablinidu...

*  *  *  *

istanbul déngiz boghuzining her ikki qirghiqi bir – biridin jelpkar... biz her ikkisini seyle – sayahet qilip, körüp chiqimiz. biz sayahet kémimiz «seyyah»qa olturup, qarshi qirghaqqa ötüsh jeryanimizda sétiwalghan simit (türkiye girdisi)lirimizni aqqulargha tashlap bergech, boghuzning özgiche güzellikidin huzurlinimiz.

istanbul oxshimighan din, kültür we medeniyetlerni özige mujessem qilghan ajayip güzel makan. istanbul uzungha sozulghan ötmüshi, séhriy küchke ige menzirisi, tebiiti, tarixi, qisqisi hemmila nersisi bilen kishini özige jelp qiliwalidu. anadolu terepmu, yawropa terepmu kishilerni oxshimighan tereplerdin özige tartip, kishini goya chüsh körüwatqandekla tuyghugha ige qilidu. istanbul heqqide sözlinishke tégishlik nurghun ishlar bar, emma bizning waqtimiz cheklik. eger siler sayahet kémimiz «seyyah»tiki ornunglarni we biz bilen uchrishidighan waqtinglarni untup qalmisanglarla, istanbulning hékayilirini anglash bilenla qalmay, bu hékayini biz bilen birlikte yashishinglarmu mumkin.