mewhum alem boshluqi

(gamze demech sibich)

pen-téxnika we ammiwi taratqu dunyasidiki eng alqishqa érishken téma, mewhum réalliq bilen fizikiliq réalliqni birleshtürüsh arqiliq bashqa bir alemni shekillendürgen mewhum alem boshluqi «‹métawér› Metaverse» dur. undaqta, mewhum alem boshluqi kelgüsidiki dunyani qandaq shekillendüridu?

«métawér» yeni mewhum alem boshluqi uqumi, tunji qétim ilmiy fantaziyelik yazghuchi nél stéfénsonning 1992-yili tor heqqide yazghan «Snow Crash» namliq romanida közimizge chéliqidu.

aldinqi nechche on yilda, bu uqum romanlar, ilmiy fantaziyelik téléwiziye tiyatirliri we filimlirining, yaki oyun kesplirining bir qismi bolup keldi.

bu qisimgha qeder hemme nerse köngül échish dunyasining bir parchisi idi.

lékin, féysbukning rastinla mewhum alem boshluqini berpa qilishqa bashlighanliqini jakarlishi, yaki mikrosoftning qurulmiliq méta sanliq melumatlirini yighishqa tirishishi, ishning esli mahiyitini özgertishke bashlidi.

undaqta, mewhum alem boshluqining uqumi zadi néme, némige wede béridu, kelgüsini qandaq shekillendüridu?

buning jawabini mewhum alem boshluqi dunyasidin béreyli.

mewhum dunyada yéngi bir ishik échilidu.

mewhum alem boshluqigha, barliq digital dunya birleshtürülgen, yeni siz intérnétte qilalaydighan hemme ish bir sahede mujesesemlengen bir parallél kainat dep éniqlima bérish mumkin.

féysbukning bash ijraiye emeldari mark zukérbérgmu,  métawér uqumini «peqet körüshning ornigha sizmu ichide bar bolghan intérnét» dep éniqlima bermekte.

bu alemni teswirleshtiki eng belge xaraktérlik eserlerning biri, 2018-yili filim qilipmu ishlengen « Ready Player One» namliq kitabtur.

bu kitabta insanlar, mewhum réalliq arqiliq digital dunyada waqitlirini xuddi réal dunyadikige oxshashla serp qilalaydu, özara tesir körsiteleydu we qandaq arzu qilsa shu boyiche körüneleydu.

zhanirning yene bir misalida, yeni ikkinchi hayat oyunida bolsa, insanlar, özlirining simwollirini shekillendüreleydu, bashqa insanlar bilen özara tesir körsiteleydu we réal turmushta qilghan ishlarni asasen qilalaydu.

bügünki künde, siz bashqa bir dölette yashaydighan nahayiti yéqin bir dostingiz bilen sinliq körüsheleysiz.

mwhum alem boshluqi,  ene shundaq simwollarning wasitisi arqiliq yüzturane körüshüshni réalliqqa aylanduridu, peqet paranglishishnila emes, belki dostingiz bilen kinogha bérish yaki dostingiz bilen nerse – kérek sétiwélishni mumkin qilidu.

alimlarning qarishiche, biz mewhum alem boshluqini berpa qilish üchün kéreklik bolghan téxnologiyelik eslihelerge asasen dégüdek teyyar ikenmiz.

bu téxnologiyening keng omumliship, parallél alemge aylinishi üchün, süniy réalliq we heqiqiy réalliq saheside algha ilgirileshke toghra kélidu.

mewhum alem boshluqida hemme ishni qilghili bolamdu?

bu digital kainatta shekillendürülgen  3D liq simwollar bilen birlikte ishlesh, sayahet qilish, oyun oynash, konsértlargha bérish, shifirliq pul bilen mal sétiwélish qatarliq kündilik paaliyetlerni qilishning mumkin bolushi kütülmekte.

lékin, tamaq waqtida aram élish üchün heqiqiy dunya arisida aram élishqa toghra kélidu.

mewhum alem boshluqini bunchilik yéqin dégen oygha salidighan amil bolsa, peqet téxnologiyelik özgirishlerla emes, elwette.

«kowid – 19» yuqumi mezgilide pütkül dunyaning öyge qapsilip qélishi, öydin ishlishi we  uchur – alaqening köpinchisini öydin qilishimu qismen mewhum alem boshluqining aldinala tejribe qilinishigha sharait hazirlap berdi. heqiqiy mewhum alem boshluqigha baridighan yol egri-toqay bolup, aldi bilen, dunyawi tor we milyonlighan abontlarni birla waqitta bir terep qilalaydighan hésablash iqtidarini shekillendürüshke toghra kélidu.

hazirqi téxnologiye bu yükning höddisidin chiqishtin tolimu yiraqtur.

téxnologiyening  parallél kainati bolghan mewhum alem boshluqining asasi turghuzulushqa bashlidi.

eger yer shariwi kilimat krizisige qarshi küresh qiliwatqan hazirqi kainatimiz ene shundaq shunche köp bu buzghunchiliq urunushlirigha qarimay put tirep turalisa, biz üstige qurmaqchi bolghan ikkinchi kainat heyran qalarliq ishlar bilen kündilik hayatimizgha kiridu.

menbesi: TRT Haber  

témigha munasiwetlik resimlerni tor bétimiz www.trt.net.tr din köreleysiler.