Änkara-Bağdat sızığında yaña çor
Kön tärtibendä ênergetika 12/2024
Kön tärtibendä ênergetika 12/2024
Törkiyä-Ğıyraq mönäsäbätläre ike yaqlı säfärlär belän zur tizlek qazandı. Bu tizlek Bağdatta ütkärelgän öç yaqlı cıyılış belän yaña ülçämgä ireşte. Tışqı êşlär ministrı Xaqan Fidan, Milli saqlanu ministrı Yaşar Gülär häm Milli küzläw oyışması başlığı İbrahim Qalın uzğan könnärdä Ğıyraqqa säfär yasadı. Wazıyfadaşları belän oçraştılar.
Cıyılıştan soñ bastırılğan urtaq beldergedä İlbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğannıñ da Ramazannan soñ Ğıyraqqa säfär yasayaçağı citkerelde.
Urtaq beldergedä terrorçılıqqa qarşı köräş mäs’äläsenä zur urın ayırılıp quyıldı. Läkin bu berdänber detal’ tügel ide.
Änkara-Bağdat arasındağı xezmättäşlekneñ räsmi status belän urnaştırıluı mäs’äläsendä urtaq fikergä ireşelde.
Urtaq beldergedä bu wazğıyät bolay dip äytelde:
“İke il arasındağı mönäsäbätlärneñ törle ölkälärdä struktur qısanı buldıru häm bu räweşle daimi êlemtä mexanizmnarın urnaştıru maqsatınnan çığıp Kileşü memorandumına qağılışlı êşçäñlekneñ arttırıluı qararına kilende.
Törkiyä Cömhüriyäte belän Ğıyraq Cömhüriyäte mönäsäbätlärenä strategik qısa buldırıluı añlayışı belän äzerlänäçäk şuşı tekst aşa ike il räsmiläreneñ koordinaśiyälängän räweştä daimi aralarda häm näticägä yünältelgän alım belän êşlärgä kileşte.
Bu qısada terrorçılıqqa qarşı köräş, säwdä, awıl xucalığı, ênergetika, su, sälamätlek saqlaw häm transport ölkälärendä maxsus êşläyäçäk Urtaq daimi komitetlarnı tözü turında qarar qabul itelde”.
“Kön tärtibendä ênergetika” tapşıru tezmäbezneñ bügenge çığarılışında yaña täräqqıyätlär qısalarında Törkiyä-Ğıyraq mönäsäbätläreneñ ênergetika yağın bäyäläp, yaña urtaqlıq kereşüläreneñ êçtälegen qarap uzıyq.
Ğıyraq soñğı waqıtlarda bigräk tä Törkiyä belän alıp barılaçaq proyektqa bik zur ähämiyät birä: “Fav portı häm üseş yulı”.
Üseş yulı proyektı ber meñ 200 çaqrımlıq timer yulınıñ häm avtoyulnıñ salınuın küzdä tota.
Bu räweşle Törkiyäneñ İskändärun portı belän Farsı qultığındağı Fav portı häm timer yul häm dä avtoyul belän ber-bersenä totaşqan bulaçaq.
Proyekt Awrupa Berlegennän Farsı qultığı töbäge illärenä qadär şaqtıy zur töbäkkä täêsir itäçäk.
Ğıyraq belän bergä Farsı qultığı illäre gazınıñ Awrupağa citkerelüe tağın da qısqa waqıtta başqarılaçaq häm küpkä êkonomiyäle bulaçaq. Bu räweşle Törkiyäneñ “ênergiyä üzäge” planına da zur öleş kertäçäk.
Törkiyä Ğıyraqnıñ ênergiyä çığanaqların dönya bazarlarına citkerelüendä tağın da aktiv rol’ uynayaçaq.
Üseş yulı proyektı ayıruça Qızıl diñgezdä yäşängän täräqqıyätlär häm navigaśiya sanınıñ zur külämdä azayuınnan soñ Süäyeş (Сүәеш) kanalına da zur köndäş bulaçaq.
İlbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğannıñ Bağdat säfäre belän bergä şuşı proyektqa qağılışlı möhim adımnarnıñ yasaluı planlaştırıla.
Ğıyraqnıñ isbatlanğan neft’ zapaslarınıñ yaqınça 145 milliard miçkä buluı farazlana.
İl dönya neft’ zapaslarınıñ yaqınça 8%ına iyä. Ğıyraq nefte citeşterü üzqıymmäte häm sıyfatı yağınnan da dönyanıñ iñ arzan neft’lärennän berse bularaq belenä.
İlbaşı Ärdoğannıñ säfäre waqıtında ayıruça uzğan aprel ayında qudırıluı tuqtatılğan Ğıyraq-Törkiyä êşkärtelmägän neft’ ütkärgeçeneñ dä yañadan êşlätelüe küzdä totıla.
Kärkük Yumurtalık êşkärtelmägän neft’ ütkärgeçe ber yılına 70 million miçkädän kübräk qudıru köçenä iyä. Aldıbızdağı barışta ütkärgeç sıydırışlılığınıñ kiñäytelüe dä mömkin.
Üseş yulı proyektı belän bergä yaña ênergiyä tapşıru ütkärgeçläreneñ salınuı da kön tärtibendä.
Törkiyä-Ğıyraq arasındağı säwdä küläme ber yıllıq yaqınça 25 milliard dollar däräcäsendä. Taraflar arasında artqan dialog belän bergä külämneñ tağın da kübäytelüe maqsat itelä.
Avtor: Mäxmüt Gürär “TRT Xäbär” möxärrire
Tatarça podkastlar (тавыш язмаларыбыз)
