آفرودیسیاس شهر پراحتشام عهد عتیق در آناتولی

آفرودیسیاس پراحتشام‌ترین شهر عتیق با مجسمه‌ها و آثار مرمرین بی‌نظیری بود که به آفرودیت معروف‌ترین خدا و الهه یونان قدیم وقف شد. بنا‌های این شهر عتیق مملو از مجسمه‌های پیکر‌تراشان ماهر و استاد بوده و هر بیننده‌ای را به حیرت و شگفتی وامی‌داشت. این شهر عتیق نیز چنان هر چیزی که در مقابل زمان نتوانسته‌است مقاومت کند، دچار سرنوشت مشابهی گردید. آفرودیسیاس شاهد زمین‌لرزهای بزرگ و شدیدی گردیده، نتوانست از دست زمان در امان بماند و با تغییر زمان با انسان‌های منسوب به فرهنگ‌های متفاوت به موجودیت خود ادامه داد. اهالی جدید این شهر شاید آثاری را که از زیر خاک بیرون آورده شدند، عجیب و غریب توصیف کردند ولی آن‌ها را نادیده نگرفته و در منازل و معابد خود به همراه آثار متعلق به اعصار کهن به زندگی ادامه دادند. پراحتشام‌ترین و مهمترین شهر عتیق جهان که بطور تصادفی کشف گردید، سوژه مهمی برای مورخین و باستان‌شناسان تشکیل می‌دهد . در خصوص این شهر باستانی و خارق‌العاده مهم و زیبا چیزهای زیادی برای گفتن وجود دارد.

آفرودیسیاس در قرن هیجدهم تنها از سوی سیاحان شناخته می‌شد. داستان به شهرت رسیدن این شهر باستانی پس از اینکه آرا گولر عکاس معروف ترکیه در منطقه نزدیک به آن راه خود را گم کرد، شروع شد. این داستانی بسیار جالب است که ارزش نقل و شنیدن‌اش را دارد. در سال 1958 قرار بر این شد که در استان آیدین سدی طی یک مراسم رسمی گشایش یابد. آرا گولر که در آن سال‌ها بعنوان عکاسی خبری ( فتوژورنالیسم ) مشغول بکار بود، درصدد کشیدن عکس‌های مراسم گشایش این سد بر آمده و به همراه راننده‌ای راهی این منطقه گردید. راننده اتومبیل حامل آرا گولر برای رفتن به محل یک راه میان‌بر را امتحان کرده ولی مدتی بعد راه را گم کرده و نتوانست به نحوی از انحا جای سد مورد نظر را پیدا کند. خورشید غروب کرده و تاریکی همه جا را فرا گرفت. راننده اتومبیل بسوی نوری که از دور دست‌ها نمایان شده بود، متمایل شد. اینجا قهوه‌خانه یک روستا بود. ادامه داستان را بهتر است که از زبان آرا گولر نقل کنیم. آرا گولر: وارد قهوه‌خانه شدیم، داخل سالن با چراغ لوکسی روشن بود و مردانی در سالن مشغول بازی بودند. اندکی بعد چشمم به نور چراخ سالن عادت کرد. متوجه شدم که میزی در سالن وجود ندارد و از سرستون‌ها بعنوان میز استفاده کرده‌اند و رویش دومینو بازی می‌کنند. تاریخ و امروز در یکدیگر تلفیق شده بود. چنین محل عجیب و غریبی را تا آن روز در عمرم ندیده بودم. وقتی بجایی خرابه می‌گویی، آنجا خرابه است. ولی اینجا خرابه نبود. چیز دیگری بود. اینجا شهری زنده در دل تاریخ بود. دیدم که از لابلای سنگ‌ها صورت‌هایی به من نگاه کرده و گویی داد می‌کشند که ما را از اینجا نجات بده. آرا گولر صبح روز بعد به گردش و بازدید از روستا پرداخته و با شگفتی  مشاهده کرد که در هر بنایی از آثار دوره رم استفاده شده است. آرا گولر از این روستا ده‌ها عکس کشیده و پس از بازگشت به استانبول به تحقیق و مطالعه منطقه شروع کرد ولی از بقایای منطقه و آفردیسیاس کسی خبری نداشت. وی عکس‌هایی را که گرفته بود، به یک مجله بین‌المللی معروف ارسال کرد. مدتی بعد آفرودیسیاس بازتاب گسترده به همراه آورد. در سایه این عکس‌ها از ستون‌های عتیق که تیرک خانه‌ها در آن‌ها تعبیه شده، سرستون‌هایی که در قهوه‌خانه روستا بعنوان میز مورد استفاده قرار گرفته بود، گونی‌های مخصوص له کردن انگور، صندلی‌های تاتر عتیق که روستائیان در آن پای صحبت یکدیگر می‌نشستند و آثار و بقایای بی‌شمار دیگر باخبر شدیم.

آفرودیسیاس که امروزه در نزدیک‌های روستای " گیره " استان آیدین واقع شده، در عهد عتیق پایتخت ایالت لیدیا بود. این شهر که روی اراضی حاصلخیز در نزدیکی رودخانه مندرس بزرگ تاسیس یافت، با معادن غنی سنگ مرمر، آثار دینی، فرهنگی و سیاسی و مدرسه معروف پیکر‌تراشی در بین مهمترین شهرهای آن‌دوران محسوب می‌گردید. نام این شهر که با تمول و احتشام خیره کننده خود موجب حیرت و شیفتگی می‌گردید، از آفرودیت الهه عشق و زیبایی الهام گرفته شد. در اصل آفرودیت از عهد نئولتیک به بعد سمبل باروری و برکت و چنان کیبله الهه فریقی‌ها ، الهه بزرگی در ایالت لیدیا بود. شهر آفرودیسیاس به این الهه بزرگ و مهم وقف شده و در سایه معبد آفرودیت، با گذشت زمان به یک مرکز دینی تبدیل شد. مردم منطقه بر این باور بودند که این معبد کسانی را که به آن پناهنده می‌شدند، مورد حفاظت قرار می‌دهد. اینجا یکی از مراکز مقدس معتقدین به ادیان چند خدایی بود. شهر آفرودیسیاس با رواج دین مسیح به یک مرکز اسقفی تبدیل گردید. با این تحول اگرچه اهمیت معبد واقع در آن کاهش یافت ولی نتوانست فرهنگ چندخدایی را که ریشه آن به اعصار بسیار قدیم می‌رسید، از بین ببرد. برای نابودی چنین تاثیری، واژه‌های آفرودیت و آفرودیسیاس از کلیه کتیبه‌ها بشکلی منظم زدوده شد.  اگرچه به این شهر نام " Stravpoli"  به معنی شهر حج داده شد ولی نام آفرودیسیاس کاملا از بین نرفت. هیچ شکی نیست که معبد آفرودیسیاس مهمترین بنای شهر عتیق بود. تاریخ‌چه این معبد که در مرکز شهر واقع شده، تا دوره باستانی می‌رسد. امروزه چهار ستون این معبد که بعد از قبول دین مسیح به کلیسا تبدیل شد، بشکلی سالم پا برجاست. در این شهر علاوه را معبد آفرودیت دو معبد دیگر وجود دارد. سباستیون یکی از این دو معبد است که از سوی پرفسور دکتر کنعان توفیق اریم باستان‌شناس معروف کشورمان که عمر خود را وقف کاووش‌های باستان‌شناسی در آفرودیسیاس نموده، کشف شده است. این معبد صرفا به امپراطوران وقت تعلق داشت. نمونه برجسته‌کاری‌های پراحتشام مزین جبهه‌های بیرونی این عبادتگاه را بغیر از شهر رم در جای دیگری نمی‌توان مشاهده کرد.

تتراپیلون یکی دیگر از بناهای جالب توجه شهر آفرودیسیاس است. تتراپیلون که به معنی چهار دروازه است، در کنار معبد سباستیون واقع شده و یک سازه یادواره‌ای مهم در این شهر است. این بنای تاریخی با آثار هنری معماری و مجسمه‌سازی بی‌مانند خود جلب توجه می‌کند. در تتراپیلون آثار معماری نایاب و مجسمه‌های اثرپیکرتراشان استاد و ماهر موجب  حیرت و شگفتی می‌گردد. امور بازسازی و عمران تتراپیلون بعنوان مهمترین امور ترمیم و بازسازی در تاریخ آناتولی به ثبت رسیده است. هشتاد درصد این بنای تاریخی از قطعات اصلی کشف شده در نتیجه حفریات باستان‌شناسی متشکل است. ساختمان صحنه تاتر آفرودیسیاس قدیمی‌ترین ساختمان صحنه تاتر در آناتولی است. کتیبه‌های موجود روی دیوارهای ساختمان این تاتر آن را از دیگر ساختمان‌های مشابه متمایز می‌کند. روی دیوارهای این ساختمان مکاتبات مهمی شامل تصمیمات ویژه مجلس سنا و امتیازاتی که امپراطوران به این شهر قائل بودند، جای دارد.

آفرودیسیاس شاهد زمین‌لرزهای شدیدی گردید. در یکی از این زمین‌لرزه‌ها متحمل خسارت سنگینی شده و برای مدتی طولانی در سکوت غوطه‌ور شد. پس از گذشت چندین سال روی ساختمان تاتر و شهرعتیق خانه‌های جدیدی ساخته شده و زندگی دوباره شروع شد. وقوع زمین‌لرزه‌های شدید در این منطقه و ویرانی بناهای واقع در آن موجب گردید که پس از گذشت صدها سال امور حفاری در آفرودیسیاس به سختی صورت گیرد. روی ساختمان تاتر و شهر اصلی با خانه‌ها پوشانده شد. پرفسور دکتر منعان توفیق اریم می‌گوید: روستایی که بعدا روی این شهر عتیق تاسیس شد، آفرودیسیاس را کاملا پوشانده ولی نتوانسته بود تا احتشام و عظمت آن را پنهان دارد. کاووش‌های باستان‌شناسی در منطقه پس از تخلیه کامل روستا آغاز گردید. در سمت راست تاتر استخر غول‌آسایی به طول 260 متر و عرض 25 متر وجود دارد. بمنظور تمیزی استخر کانالی که گردش و فیلتر آب را تامین می‌کند، وجود دارد. به‌نظر محققین اینجا یک سالن ورزشی و یا محوطه استراحت و یا گردشگاهی که با استخر خنک می‌شد، بوده است. در رواق تیبریوس سزار که اطراف استخر را احاطه کرده، برجسته‌کاری‌های بسیار زیبا و جالب آدمی را به حیرت وامی‌دارد. یکی از بزرگترین استادیوم‌های ورزشی جهان عتیق که به‌بهترین شکل حفاظت شده است، در آفرودیسیاس قرار دارد. این استادیوم با ظرفیت 30 هزار نفر سازه‌ قدیمی بسیار شگفت‌انگیزی بود. این استادیوم برای اینکه تماشاگران به‌توانند نمایشات را به‌راحتی تماشا کنند، بطور بیضی شکل ساخته شده بود. آفرودیسیاس یکی از مهمترین محوطه‌های باستان‌شناسی در ترکیه بشمار می‌رود. این شهر عتیق هم به‌انگیزه مجسمه‌های مرمرین فوق‌العاده زیبای ساخته شده در مدرسه پیر‌تراشی و هم بناهای یادواره‌ای که فرهنگ حوزه دریای مدیترانه را عمیقا تحت تاثیر قرار داده ، در لیست میراث فرهنگی یونسکو جای گرفته است.

آفرودیسیاس مرکز فرهنگ و هنر جهان عتیق و مدرسه مجسمه‌سازی در آناتولی با داستان مفقود شدن و اکتشاف اش همواره حیرت و شگفتی کاووش‌گران، مورخین و باستان‌شناسان را بر انگیخته است. نقل ویژگی‌های معماری و هنری معبد آفرودیسیاس، استادیوم ورزشی آن که صاحب عنوان بهترین استادیوم ورزشی حفاظت شده جهان است،  ساختمان تاتر آن که قدیمی‌ترین تاتر سه طبقه‌ای آناطولی‌ست، بازار سر پوشیده، حمام و کلیساهای آن در این جملات نگنجیده و مستلزم مدت زمان طولانی است.