Апталық Анализ 52

Түркия мен Сирия арасында қарым-қатынастарын қайтадан қалпына келтіру мақсатында ұзақ уақыт бойы келіссөздер жүргізіп жатыр. Cәуір айында Мәскеуде екі елдің және Ресей мен Иранның сыртқы істер министрлері дипломатиялық кездесу өткізді. Бірақ сәуір айынан бастап бұл келіссөздердің барысы белгісіз бола бастады. Бұл белгісіздік Сириядағы қақтығыстың күрделі сипаты, сыртқы субъектілердің әртүрлі басымдықтары, Асад режимінің стратегиялық тұрақсыздығы және Сирия мемлекетінің әлеуетінің жоқтығымен пайда болды. Түркия мен Сирия арасындағы келіссөздердің нақты мақсаттарына жетуін қиындататын басқа да динамика бар.

Түркия мен Сирия арасында жалғасып жатқан қалпына келтіру процесі екі себептен әрі қате және шындыққа үйлеспейді. Біріншіден, Сирияның халықаралық деңгейде мойындалған, шекаралары анықталған және Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше мемлекет ретіндегі ұстанымына қатысты. Қарым-қатынастардың нақты қалыпқа келуі үшін Сирияның егемендігі, аумақтық тұтастығы және саяси келісімділігімен қатысты үш алғышарттың орындалуы қажет. Қазіргі уақытта бұл шарттардың ешқайсысы орындалмаған. Асад режимі өз аумағында толық билікке ие емес, елде аумақтық тұтастық жоқ, саяси бірлік жоқ. Әсіресе Сирия мемлекетінің өз мақсаттарын дербес жүзеге асыруға нақты мүмкіндіктері жетіспейді. Бұл мәселе Асад режимімен қоса араб елдері арасындағы қарым-қатынастардың  қалыпқа келтіру әрекеттеріне де қатысты.

Екінші жақтағы қиындықтар ағымдағы жағдайлар мен қалаған нәтижелер арасындағы сәйкессіздіктен туындайды. Түркия-Сирия келіссөздерінің негізгі мәселелерінің бірі терроризммен күрес және Адана консенсусына негізделген құжат. Сонымен қатар Түркия мен Сирия режимі арасында PKK/YPG сияқты террорлық ұйымдармен күресте жаңа ынтымақтастық тәсілінің құрылуы әлі белгісіз. Саясаттың өзгеруі үшін Түркия немесе режим YPG-ге қатысты ұстанымдарын айтарлықтай өзгертуі керек. Түркияның Сириядағы PKK-ға қарсы ұстанымы берік. Түркия YPG-ні бейтараптандыруды және Сирияның солтүстік-шығысындағы саяси күшін әлсіретуді мақсат етіп отыр. Осы түйінде қысқа мерзімді шешімдерді қамтитын бірнеше әлеуетті стратегиялар пайда болуда.

Алдымен  режим Түркияның шекаралас аймақтарындағы PKK-ның күшін жойып, PKK/YPG-ді Манбидж және Тель-Рыфат сияқты аймақтардан шығара алады. Бірақ PKK-ның өз еркімен орындауы екіталай. Режимнің мәжбүрлейтін шараларды қабылдауы керек. Немесе Түркия Сирия ұлттық армиясымен бірге PKK/YPG-ге қарсы шектеулі әскери операция бастап, ұйымға қарсы режимнің қолын күшейтуге болады. Алайда YPG мен АҚШ арасында жалғасып жатқан серіктестіктен туындаған қиындықтар Сириямен келіссөздерде күрделі мәселе туғызады. Сондықтан лаңкестік сияқты мәселелерге басымдық берудегі келіспеушіліктер келіссөздерде ілгерілеушіліктің болмауының негізгі факторы болып табылады.

Сол сияқты босқындарды қайтару мәселесі де сол жердегі жағдай мен қалаған шешім арасындағы алшақтықты көрсетеді. Түркияның әскери күші және Сирия уақытша үкіметі мен Сирия ұлттық армиясының бақылауындағы аймақтарда маневр жасауды жеңілдететін жергілікті басқару үлгілерінің құрылуы туралы жаңалықтар адамды үміттендіреді. Алайда мұндай мүмкіндіктерге қарамастан, босқындардың әсіресе режимнің бақылауындағы аймақтарға қайтарылуына қатысты қиындықтар әлі де бар. Жақында осы аймақтарға оралғандар жаман мәміле көруде. Режим мен Ливан және Иордания арасындағы диалог жалғасқанымен, бұл елдерден қайтқандар  аз болып қалды. Режим қайтқандарды «сатқындар» деп қарауда. Инфрақұрылымы қирап, экономикалық мүмкіндіктері шектеулі аймақтарға қайтып оралу қиын жағдай. Түбегейлі және кең көлемді жол картасы болмаған бір келісімнің жүзеге асырылуы  босқындар тұрғысынан қиындықтарды ушықтыруы мүмкін. Сондықтан босқындарды қайтару үшін қауіпсіз аймақтарды кеңейту және жергілікті басқару органдарын күшейту тіпті оңай болады.

Тағы бір маңызды мәселе Түркия-Сирия келіссөздеріндегі сириялық оппозицияның рөліне қатысты белгісіздік. Асад әкімшілігінің бейбітшілік үшін алға қойған шарттарын қабылдау әскери және саяси құрылымдарынан бас тартып, режиммен келіссөз жүргізе алмаған Сирия оппозициясы үшін берілу деген сөз. Түркия мұндай сценарийді қабылдамайды. Қорыта айтқанда Женева келіссөздері үш жылдан астам уақыт бойы тоқтап қалған және режим тоқтау тактикасын ұстанған жағдайда оппозиция мен режим арасында жаңа байланыс орнату үлкен қиындықтар туғызады. Идлибтегі қазіргі жағдайды ескерсек, жағдай одан да күрделі.

Татуласу келіссөздерін сипаттайтын белгісіздіктерді ескере отырып, Түркия үшін бірқатар тәуекелдер туындайды. YPG-нің Сирияның солтүстік-шығысында күшінің артуын ескерсек Түркия үшін стратегиялық қауіпке айналуы мүмкін. Сирия режимінің келіссөздерді қақтығысты стратегиялық тұрғыдан ұзарту үшін пайдаланады деген қауіп те бар. Оның үстіне Иранның Сириядағы ықпалын тереңдету және елді демографиялық тұрғыдан өзгерту әрекеті Түркия үшін қосымша қиындық туғызады. Түрік босқындарының едәуір бөлігі Халебтен келгендіктен, босқындардың қайтып оралуына Иран мен Сирия режимі тосқауыл қойып, Түркияның орта мерзімді стратегиялық ортасын одан әрі қиындатады.

Азаматтық соғыстар туралы әдебиеттер бұл қақтығыстардың кемінде 15 жылға созылатынын және қайталану мүмкіндігінің 50 пайыз екенін жазуда. Бұл теорияға сүйенсек Сирия соғысы кем дегенде тағы үш жыл жалғасады. Сириядағы азаматтық соғыстағы жергілікті, аймақтық және халықаралық динамиканың күрделі екенін ескере отырып, соғыстың кем дегенде тағы 15 жыл жалғасатынын болжауға болады.

Анкара Түркия-Сирия келіссөздерінің қиындықтарын мойындауы керек.