Апталық Анализ 42

Президент Режеп Тайып Ердоған алғашқы шетел сапарын дәстүр бойынша Солтүстік Кипр Түрік Республикасы мен Әзербайжанға жасады. Екі ел астанасында да берген хабарламалары және одан кейін жасаған мәлімдемелерінде Түркияның жаңа дәуірдегі сыртқы саясатының маңыздылығына тоқталды.  Ең алдымен екі ел Түркияның сыртқы саяси басымдықтары тұрғысынан ғана емес, аймақтық бәсекелестік пен проблемалар тұрғысынан да өте маңызды. Кипр Түркияның  Жерорта теңізі шығысы саясатының орталығында. Әзербайжан Түркия үшін өте маңызды ел. Қарабах жеңісінен кейін маңыздылығы тіпті артты. Осы екі сапар аясында мен жаңа кезеңдегі сыртқы саясатқа жетекшілік ететін бірнеше маңызды тақырыпты атап өткім келеді.

Сыртқы саясаттағы жаңа кезеңнің ең ілкімді тұсы – Президент Ердоғанның ұзақ жылдар бойы құрған көшбасшылық дипломатиясы. Жаһандық және кең көзқарасқа ие Президент Ердоған жаңа кезеңде жаһандық мәселелерді көбірек алға шығарды. Оның басқа көшбасшылармен қарым-қатынасы, маңызды жаһандық мәселелердегі дипломатиялық рөлі және жаһандық мәселелерге батыл назар аударуы көшбасшылыққа бағытталған сыртқы саясатты айқындала түседі. Бұған қоса Түркиядағы президенттік басқару жүйесі Ердоғанға бұл рөлді ыңғайлырақ атқаруға мүмкіндік береді.

Енді бір маңызды мәселе Түркияның соңғы жылдары құрған стратегиялық автономия орталықты сыртқы саясат түсінігін тереңдетуі. Бұл жағдай Түркияның сыртқы саяси әлеуетінің артуы мен сыртқы саясат көлемінің кеңеюіне байланысты тәуелсіз сыртқы саясат ұстануын жеңілдетеді. Әсіресе Батыспен қарым-қатынаста автономия стратегиялық басымдығы айқын байқалады. Өйткені Түркия мен Батыс арасында бірталай тақырыпта көзқарас айырмашылығы бар. Стратегиялық автономия нысанасы жаңа кезеңде оны тереңдете отырып жалғастыратынын айта аламыз.

Үшінші бір маңызды тақырып – жаңа кезеңде біз жиі еститін қарым-қатынастарды қалыпқа келтіру мәселесі. Қалыпқа келтірудің ең маңызды тірегі – Таяу Шығыстағы процестер. Хакан Фиданның Сыртқы істер министрі болуымен Сириямен жалғасып жатқан процесті жеделдетуге болады. Парсы шығанағы елдерімен жаңа дәуір ашылады. Ирандағы жағдай керісінше сәл басқаша көрінеді. Президент Ердоғанның Әзербайжаннан елге оралғанда баспасөзге берген мәлімдемесінде Иранды ашық сынауы Анкара мен Тегеран қарым-қатынасының жаңа кезеңде шиеленісе түсетінін көрсетеді. Бәлкім, жаңа дәуірдегі бәсекелестік пен қақтығыс Анкара мен Тегеран арасында болуы ықтимал. Бұл бізге екі елдің Сирия, Ирак және Әзербайжанда көбірек бәсекелесетінін көрсетеді.

Тағы бір маңызды тақырып – қарым-қатынастардың  қалыпқа түсумен қатар дамитын экономикалық байланыстарға көңіл бөлуі. Түркияның экономикалық дағдарыстан құтылуының жалғыз жолы–Түркияның экономикалық өсуін көбірек экспорттау арқылы қамтамасыз ету. Осылайша сыртқы саясатта қалыпқа келтіру және дипломатияның бірінші орында тұруы өте маңызды. Бұл тұрғыда коммерциялық мемлекетке негізделген жаңа сыртқы саяси үдерістің маңызы зор. Президент Ердоғанның Әзербайжаннан қайтарда  Грекияға  байланысты жасаған мәлімдемелері бізге Афина мен Анкара арасындағы қарым-қатынастың қалыпқа түскенін  көрсетеді.

Қалыпқа келтіру қауіпсіздігінің екінші орында екенін  білдірмейді. Осы себепті қауіпсіздік сыртқы саяси қарым-қатынасы теңгерімді түрде жалғасады. Хакан Фиданның жаңа рөлі осы тұрғыдан ерекшеленуі мүмкін. Оның бюрократиялық тәжірибесі мен меңгерген құжаттары сыртқы саясат және қауіпсіздіктің маңызды үдеріс болатынын көрсетеді. Осы орайда терроризммен күрес сыртқы саясатта да маңызды мәселе болады деп айта аламыз.

Жаңа кезеңде Түркияның халықаралық күн тәртібі де қызу болмақ. Бұл тұрғыда Ердоғанның БҰҰ реформасы, климаттың өзгеруі, Украина дағдарысы, Африка және Палестина мәселелері бойынша бірінші орынға шығуын және Анкараның жаһандық актерлік ізденісін жеделдетуін күтуіміз керек. Жаңа кезең серпінді болады және Түркияның алдына көп орайда шығады, сонымен қатар қауіп-қатер де болады.