Penisillinin ixtirası

Difteriya, pnevmoniya, faringit, tonzillit kimi xəstəliklər ötən əsrin əvvəllərinə qədər milyonlarla insanın ölümünə səbəb olub. Bunun əsas səbəbi elmi araşdırmaların olmaması, eləcə də bu cür xəstəliklərə qarşı mübarizə üsullarının azlığı və təbiətdən əldə edilən dərmanların kifayət qədər olmaması idi. Xüsusilə epidemiya dövrlərində bir qəsəbədə və ya şəhərdə çox qısa müddətdə minlərlə insanın ölümünə səbəb olan bu cür xəstəliklərin dərmanı olan penisillin təsadüf nəticəsində kəşf edilib.

Çörək, pendir kimi açıq yerə qoyduğumuz qidalar bir müddət sonra kiflənməyə başlayır. Bu kiflər əslində bir göbələk növüdür. Kif göbələkləri oksigenli tənəffüs edir və hər yerdə rast gəlinir. Rütubətli və isti yerlərdə yaşayan kif göbələyi çox isti və ya soyuq yerlərdə yaşaya bilməz. Bu səbəbdən yeməklərimizi soyuducuda saxlayırıq. Bəs, kif göbələkləri ilə penisillin arasında əlaqə nədir? Bu sualın cavabını təsadüfən tapan alim 1881-ci ildə Şotlandiyada doğulmuş və uzun illər Londondakı Müqəddəs Məryəm xəstəxanasının peyvənd şöbəsində çalışan alim Aleksandr Fleminqdir.

Birinci Dünya Müharibəsində hərbi həkim kimi iştirak edən Aleksandr Fleminq cəbhələrdəki pis şərait səbəbindən infeksiyaya yoluxan çoxlu əsgərin ölümünə şahidlik edib. Müharibə bitdikdən sonra Fleminq Əzizə Mary xəstəxanasına qayıdıb və diqqətini antiseptiklərə yönəldib, lakin 1928-ci ilə qədər uğur qazana bilməyib. Həmin il məzuniyyətdən qayıtdıqdan sonra laboratoriyasına gələndə müxtəlif bakteriyaların olduğu qabı açıq qoyduğunu və qabın içinə kif göbələyi dolduğunu görüb. Qabı təmizləməyə hazırlaşan Fleminq qabın kənarındakı gelə bənzər tərkibdə heç bir bakteriya olmadığını görüb. Halbuki qabın digər hissələrində çoxlu bakteriya var idi. Fleminq bakteriyaları məhv edən bu tərkibin kif göbələyi olduğunu düşünüb və bu göbələklərin kənarındakı sulu hissəyə penisillin adını qoyub.

Difteriya, pnevmoniya, faringit, tonzillit kimi xəstəliklər ötən əsrin əvvəllərinə qədər milyonlarla insanın ölümünə səbəb olub. Bunun əsas səbəbi elmi araşdırmaların olmaması, eləcə də bu cür xəstəliklərə qarşı mübarizə üsullarının azlığı və təbiətdən əldə edilən dərmanların kifayət qədər olmaması idi. Xüsusilə epidemiya dövrlərində bir qəsəbədə və ya şəhərdə çox qısa müddətdə minlərlə insanın ölümünə səbəb olan bu cür xəstəliklərin dərmanı olan penisillin təsadüf nəticəsində kəşf edilib.

Çörək, pendir kimi açıq yerə qoyduğumuz qidalar bir müddət sonra kiflənməyə başlayır. Bu kiflər əslində bir göbələk növüdür. Kif göbələkləri oksigenli tənəffüs edir və hər yerdə rast gəlinir. Rütubətli və isti yerlərdə yaşayan kif göbələyi çox isti və ya soyuq yerlərdə yaşaya bilməz. Bu səbəbdən yeməklərimizi soyuducuda saxlayırıq. Bəs, kif göbələkləri ilə penisillin arasında əlaqə nədir? Bu sualın cavabını təsadüfən tapan alim 1881-ci ildə Şotlandiyada doğulmuş və uzun illər Londondakı Əzizə Mary xəstəxanasının peyvənd şöbəsində çalışan alim Aleksandr Fleminqdir.

Birinci Dünya Müharibəsində hərbi həkim kimi iştirak edən Aleksandr Fleminq cəbhələrdəki pis şərait səbəbindən infeksiyaya yoluxan çoxlu əsgərin ölümünə şahidlik edib. Müharibə bitdikdən sonra Fleminq Əzizə Mary xəstəxanasına qayıdıb və diqqətini antiseptiklərə yönəldib, lakin 1928-ci ilə qədər uğur qazana bilməyib. Həmin il məzuniyyətdən qayıtdıqdan sonra laboratoriyasına gələndə müxtəlif bakteriyaların olduğu qabı açıq qoyduğunu və qabın içinə kif göbələyi dolduğunu görüb. Qabı təmizləməyə hazırlaşan Fleminq qabın kənarındakı gelə bənzər tərkibdə heç bir bakteriya olmadığını görüb. Halbuki qabın digər hissələrində çoxlu bakteriya var idi. Fleminq bakteriyaları məhv edən bu tərkibin kif göbələyi olduğunu düşünüb və bu göbələklərin kənarındakı sulu hissəyə penisillin adını qoyub.

Fleminq uzun illər penisillini kif göbələkindən ayırmağa cəhd edib, lakin o, uğursuz olub və fəaliyyətlərini başa çatdırıb. Əsərləri ilə bağlı məqalə yazan Fleminq onun təsadüfi kəşfinin xəstəliklərin müalicəsində də istifadə oluna biləcəyini bildirib. Bu məqalə ingilis alimləri Hovard Florey və Ernst Çainin diqqətini çəkib və onlar penisillin üzərində işləməyə başlayıblar. Fleminqin dəstəyi ilə iki alim 1939-cu ildə penisillini sadələştirməyə müvəffəq olub, lakin İngiltərə Almaniya ilə İkinci Dünya Müharibəsinə başlayıb. Həmin illərdə İngiltərədəki fabriklərə müharibədə istifadə olunacaq hərbi materiallardan başqa heç bir şey istehsal etməyə icazə verilmirdi. Buna görə Hovard Florey və Ernst Çain işlərini ABŞ-a gətiriblər. Penisillin bundan sonra bir dərman kimi dünya şöhrəti qazanıb, çünki penisillin sayəsində müttəfiq qüvvələr, xüsusən də Amerika Ordusu bakteriyaların yaratdığı xəstəliklərdən daha az təsirlənib və əsgər itkiləri əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Aleksandr Fleminqin təsadüfi ixtirası penisillin 1945-ci ildə Fleminq, Hovard Florey və Ernst Çainə Nobel mükafatı qazandırsa da, daha da önəmlisi milyonlarla insanın həyatını xilas etdi və hələ də etməyə davam edir.